De zin of onzin van een burn-out: Wat houdt dit begrip eigenlijk in?

Steeds meer mensen zitten thuis met stressgerelateerde klachten. Zijn ze overspannen? Hebben ze burn-outklachten? Of is er iets anders aan de hand? Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) veranderde het begrip 'burn-outklachten' onlangs in 'werkgerelateerde psychische vermoeidheid'. Wat heeft dit voor gevolgen?

Merijn is 34 en werkte tien jaar bij een bedrijf dat webhosting regelt. Daar nam hij veel verantwoordelijkheden op zich.

Merijn: "Ik kreeg ongeveer een jaar voor de 'diagnose' steeds meer lichamelijke stresssymptomen ,zoals duizeligheid, spierknopen en buikpijn. Daarnaast werd ik vaak kotsmisselijk en ik kreeg zelfs angstaanvallen. Vreemd genoeg zocht ik de oorzaak nooit bij stress, waardoor het uiteindelijk alleen maar erger werd."

Hij ging ervan uit dat er door het harde werken wel een bepaalde vorm van overspanning zou zijn, maar hij rekende erop dat hij zich binnen een paar weken vast wel weer normaal zou voelen. Maar dat pakte anders uit: "Toen ik na een tijd bij de fysio was, vroeg ze of ik niet gewoon een burn-out zou hebben. Pas toen begonnen de puzzelstukjes in elkaar te vallen."

We hebben eigenlijk geen idee wat een burn-out is, zegt psychiater Christiaan Vinkers, die onlangs een boek publiceerde met de titel In de ban van Burn-out.

Volgens Vinkers kent de discussie omtrent het begrip 'burn-out' een verscheidenheid aan uitdagingen. Het is dan ook een complexe discussie: de term burn-outklachten is verwarrend, een burn-out is niet betrouwbaar te diagnosticeren, en daardoor worden behandelingen aan de 'vrije markt' overgelaten, zo stelt Vinkers.

Een slechte zaak, want burn-out kan voor heftige en langdurige klachten zorgen. Het gevolg is dat mensen met een burn-out er vaak alleen voor staan, en dat de aanpak niet alleen versnipperd is, maar in veel gevallen ook te laat komt.

Soms moeten mensen zelfs zélf op zoek naar een behandeling. Het is hoog tijd om het verschijnsel burn-out beter te begrijpen en samen aan te pakken. Zolang we niet goed weten wat burn-out is, komt er geen oplossing, aldus Vinkers.

Jurriaan Penders, bedrijfsarts en directeur Medische Zaken van HumanTotalCare, zegt het volgende: "De arbodiensten in Nederland hanteren voor het begrip burn-out de classificatie van de WHO (World Health Organization, oftewel de Wereldgezondheidsorganisatie) en op basis daarvan is er een richtlijn voor onze beroepsgroep. Daarop zijn de huisartsen ook betrokken. Vanuit de WHO is het internationale classificatiesysteem ICD 11 van toepassing, met een definitie van burn-out."

En die definitie luidt als volgt: "Eén van de belangrijkste factoren in het diagnosticeren van burn-out is dat de klachten komen door het werk. Ook moeten de klachten minimaal 6 maanden bestaan. Je kunt dus pas na een half jaar burn-out vaststellen. Het gaat om een combinatie van klachten, zoals emotionele uitputting, cynisme en mensen kunnen hun werk minder goed uitvoeren."

Het aantal werkenden dat thuis zit met stressgerelateerde klachten (spanningsklachten, overspanning en burn-out) stijgt de afgelopen jaren. In 2022 was het verzuim door stress-gerelateerde klachten 13 procent hoger dan in 2019. Het duurt volgens de arbodiensten ArboNed en HumanCapitalCare gemiddeld 288 dagen voordat werknemers met een burn-out weer volledig aan het werk zijn.

Voor Jurriaan Penders is preventie is dan ook zeer belangrijk "We willen het liefst vroegtijdig signaleren waar het mis gaat. Het wrange is dat ik vaak van de omgeving hoor dat ze het hebben zien aankomen. Maar waarom hebben jullie dan geen actie ondernomen, vraag ik dan. Je ziet dat iemand begint te disfunctioneren, maar vervolgens worden er geen stappen genomen om daarover in gesprek te gaan."

Penders vervolgt: "Als je een preventief gesprek in kan zetten, dan zie je dat het verzuim aanzienlijk minder wordt. En: je bespaart iemand negen maanden ellende met een heleboel medische zorg. Ook voor de werkgever en de directe collega's heeft dit lange verzuim gevolgen. Werk moet opgevangen worden, en dat betekent – zeker in deze tijd van arbeidsmarktkrapte – nog meer druk. Als we eerder in gesprek gaan als je signalen herkent, dan kan veel verzuim worden voorkomen."

Rebecca Vandenabeele is Registerpsycholoog Arbeid en Organisatie NIP en werkt in opdracht van CSR Expertisecentrum Stress & Veerkracht aan een promotieonderzoek over burn-out en chronische stress.

Zij vindt dat stress veel serieuzer moet genomen worden door artsen, bedrijfsartsen en psychologen: "Als je dit serieus neemt, dan normaliseert dat de klachten en kun je mensen ook geruststellen. Want als je niet voldoende herstelt van een lange tijd van overbelasting, dan gaan je lichaam en geest op een gegeven moment protesteren. Het zijn dus géén schijnklachten."

Vandenabeele vervolgt: "Ik vind niet alleen dat stressklachten serieuzer moeten worden genomen, maar ook dat ze beter gesignaleerd moeten worden. Dus beter én sneller signaleren van zowel psychische als fysieke symptomen van stress. Op die manier kan je sneller ingrijpen om ervoor te zorgen dat het niet uit de hand loopt, want juist dat heeft een mogelijke burn-out tot gevolg."

Op 24 januari heeft Minister Karien van Gennip een brief over de voortgang psychosociale arbeidsbelasting naar de Tweede Kamer gestuurd. In de brief licht ze toe welke oorzaken invloed hebben op psychosociale arbeidsbelasting (PSA) en wat ze vanuit het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) doen om PSA onder de aandacht te brengen en aan te pakken.