Chocoladeletter 25% duurder. Wat is de prijs van 'eerlijke chocola'?

Cacao is enorm in prijs gestegen. Dit zorgt voor schaarste. Hierdoor verdwijnt er steeds meer cacao uit de chocoladereep en stopt de producent er andere, goedkopere ingrediënten zoals nootjes, koekjes en fruit in. Of ze verkopen een kleinere reep, maar wél voor dezelfde prijs. Volgens de Rabobank kost de chocoladeletter dit jaar 25 procent meer dan in 2023.

Normaal lag de prijs voor cacao tussen de 2.000 en 3.000 euro per ton. Op dit moment zijn er op de wereldmarkt zulke tekorten dat de prijs gestegen is naar 7.000 euro per ton. In Amsterdam waar zich de grootste cacaohaven ter wereld bevindt, zijn de vemen nog maar half gevuld en is er nog maar voor twee à drie maanden voorraad beschikbaar. Een probleem voor de chocoladefabrieken die ook in het havengebied gevestigd zijn en de ruwe cacaobonen tot halffabricaat verwerken.

Antonie Fountain is directeur van Voice Network en volgt de ontwikkelingen op de voet. Voice Network is een parapluorganisatie voor ngo’s die strijden voor een eerlijkere en duurzamere chocoladehandel. De cacao-oogst valt dramatisch tegen. Volgens Fountain wordt dit veroorzaakt door klimaatverandering. “Eerst was er extreme droogte en daarna regenval. Het tropisch regenwoud heeft een ‘sponsfunctie’ die al het water opneemt. Maar zeventig procent van het oerwoud is (illegaal) gekapt voor de aanleg van cacaoplantages.”

Verder legt hij uit dat de cacaoplanten meer dan normaal last hebben van ziektes en ongedierte. “Er zijn weinig pesticiden voorhanden omdat de handel met Oekraïne, normaal de grootste exporteur van pesticide en kunstmest, niet levert vanwege de oorlog.”

De consumenten betalen steeds meer, maar de boeren zien er bijna niets van terug. Volgens Oxfam Novib zijn het vooral de supermarkten en de producenten die grootverdieners zijn. Fountain: “Er is berekend dat van iedere verkochte reep slechts 6 procent naar de cacaoboer gaat. De winst gaat dus ten koste van de boeren. Dus ze verdienen op een reep van 1 euro slechts zes cent. Als die prijs verdriedubbeld wordt, dus als ze 18 cent per reep ontvangen, verdienen ze pas een zogeheten ‘leefbaar’ inkomen. Dat is een salaris waarmee je alle basisbehoeftes kunt betalen en ook je kinderen naar school kunt sturen. Ook de boeren die cacao voor chocola leveren waarop het keurmerk Fairtrade staat, ontvangen vrijwel nooit een 'fair salaris.'"

Fairtrade zegt desgevraagd te proberen om “de vicieuze cirkel van armoede en de bijbehorende mensenrechtenschendingen te doorbreken door de Fairtrade-minimumprijs en -premie aan te bieden.”

In Ghana en Ivoorkust werken nog steeds 1,6 miljoen kinderen op cacaoplantages. Soms zijn ze als slaaf verkocht door hun straatarme ouders, soms werken ze mee om het gezinsinkomen te verbeteren. Fountain: “Het gaat hier niet om een handje meehelpen in het gezin, maar om zwaar en gevaarlijk werk. Helaas is er geen enkel merk chocola in de supermarkt te vinden dat helemaal gemaakt is zonder kinderhanden.”

Zelfs keurmerken als Fairtrade en Rainforest Alliance, die al tientallen jaren bezig zijn om de arbeidsomstandigheden in Afrika te verbeteren, zijn hier niet in geslaagd.

Fairtrade zegt dat geen enkel keurmerk 100% kan garanderen dat er geen kinderarbeid in de productieketen voorkomt. Fairtrade is daarop geen uitzondering. “Wat we wel garanderen, is dat we direct handelen wanneer er verdenkingen van kinderarbeid zijn. Fairtrade beschermt de betrokken kinderen en zet alles in het werk om kinderarbeid te voorkomen.”

Multinational Nestlé, maker van bijvoorbeeld KitKat en Rolo, betaalt ook geen eerlijke prijs aan de boeren maar probeert wel een einde te maken aan kinderarbeid. Voor hun cacaoboeren die hun kinderen naar school sturen, initiatieven nemen om ook op een andere manier inkomsten te verwerven en bijvoorbeeld schaduwplanten poten, is er een bedrag van maximaal 500 euro te verdienen.

Ook Tony’s Chocolonely lukt het bijna nooit om een leefbaar inkomen te betalen aan de cacaoboer. Volgens hun huidige rekenmodel moeten de Tony’s Chocolonely-cacaoboeren minimaal 800 kilo cacao per hectare per jaar produceren om een leefbaar inkomen te verdienen. Door tegenvallende oogsten of omdat ze te weinig grond bezitten, is dat voor de meeste boeren niet haalbaar. Het gemiddelde wat boeren produceren is 580 kilo per hectare. Tony zegt deze boeren te willen helpen met het zoeken naar alternatieve bronnen van inkomsten.

Volgens Voice Network is Tony's Chocolonely wel de partij die het meest zijn best doet voor mens en natuur. Tony probeert zijn manier van cacao produceren ook te stimuleren onder andere fabrikanten. Inmiddels hebben zich 19 partijen aangesloten bij Tony’s Open Chain. Albert Heijn heeft onlangs toegezegd ook de chocola van het huismerk hier te gaan produceren.

Toch bestaat er wel chocola die is geproduceerd zonder schade te doen aan mens en milieu. In de Amsterdamse binnenstad bevindt zich de Cacao & Spice Chocolat shop van Salomé Trip-Wagenhuis. Volgens Salomé is voor de chocola in haar winkel wel eerlijk betaald. Ze zegt: “Ik begrijp niet dat we slavernij van vroeger veroordelen maar zwijgen over de hedendaagse slavernij zoals in de cacaosector.”

De chocola van Salomé komt niet van een plantage waarvoor het tropisch regenwoud is gekapt. Ze vertelt: “Onze chocola wordt geteeld in een biodiverse omgeving. Onder grote bomen. Cacaoplanten zijn van nature namelijk schaduwplanten. Voor de massaproductie komen ze in de volle zon te staan en worden de vruchten zelfs met een soort zonnebrandcrème bespoten.”

Volgens Salomé moet je chocola zien als een zeldzame delicatesse en niet voor dagelijks gebruik. “Bedenk maar dat voor één reepje drie grote vruchten nodig zijn.” De chocola die Salomé verkoopt kost per reep tussen de vijf en zeven euro.

Tot nu toe hadden multinationals vrij spel wat betreft misstanden als kinderarbeid en milieuvervuiling die zich ergens ver van ons bed afspelen. Maar in Brussel is door het Europees Parlement de zogenaamde ‘Anti-wegkijkwet’ aangenomen. De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) is een richtlijn waarin staat dat grote bedrijven verplicht worden te rapporteren over hun impact op de mens en op het klimaat.

Vanaf de zomer van 2026 zijn bedrijven verplicht om voor hun hele productieketen verantwoordelijkheid te nemen. Ze moeten misstanden opsporen, en daarna ook actie ondernemen om bijvoorbeeld kinderarbeid of ontbossing tegen te gaan. Aan de wieg van deze nieuwe wetgeving stond Lara Wolters die voor GroenLinks/PvdA in het Europees Parlement zit. Zij hoopt dat straks alle keurmerken niet meer nodig zijn omdat bedrijven door de nieuwe wet voor de rechter gesleept kunnen worden als ze zich misdragen.