Antidepressiva: waarom is afbouwen zo lastig voor patiënten?

Veel mensen die niet meer depressief zijn, blijven antidepressiva slikken. Ze krijgen volgens Zembla niet de juiste begeleiding en voorlichting, terwijl het voor patiënten heel belangrijk is om langzaam af te bouwen. Er kunnen namelijk ontwenningsverschijnselen optreden, zoals duizeligheid, hoofdpijn, soms angsten en slaapstoornissen. Naar schatting hebben tussen de 60.000 en 180.000 patiënten last van deze ontwenningsverschijnselen.

De meeste antidepressiva zijn zogeheten serotonine heropname remmers (bekend als SSRI’s), zoals sertraline, fluoxetine, citalopram en paroxetine. Vrijwel alle antidepressiva verhogen de hoeveelheid serotonine in het lichaam. De wat oudere antidepressiva (de zogeheten tricyclische antidepressiva, ofwel TCA), worden vooral bij ernstige depressies gebruikt. TCA verhogen de hoeveelheid serotonine en noradrenaline en hebben daarom ook meer bijwerkingen, zoals droge mond, sufheid, verstopping en minder zin aan seks.

In 2017 werd 67 procent van de antidepressiva voorgeschreven door huisartsen. Tegen Kassa zegt hoogleraar Huisartsgeneeskunde Henriette van der Horst dat huisartsen soms onder druk worden gezet door patiënten. “Voor een aantal mensen is het makkelijker om te zeggen “geef mij maar een pilletje want ik heb geen zin en tijd voor gesprekken”. Deze patiënten zorgen ervoor dat een arts of psychiater dan maar een pil voorschrijven. Vaak zou het, als je naar de ernst van de depressie kijkt, ook anders kunnen.”

Soms is het voor de arts makkelijker om een antidepressivum voor te schrijven, zegt hoogleraar Biologische Psychiatrie Witte Hoogendijk. “Dat komt niet alleen door de arts maar ook door de patiënt die er hard aan trekt. Daar kan de patiënt ook niets aan doen, want die wordt weer gestuurd door het thuisfront.” Met als gevolg dat meer mensen antidepressiva slikken.

Om met antidepressiva te stoppen, moet dit langzaam afgebouwd worden. Daar kunnen heel wat ontwenningsverschijnselen bij komen kijken: angsten, slaapproblemen, onrustig, hoofdpijn en griepverschijnselen. Het is dan des te moeilijker om te stoppen met het medicijn.

In 2018 gingen de Nederlandse verenigingen van huisartsen, apothekers, psychiaters en patiënten om de tafel om gezamenlijk op zoek te gaan naar oplossingen. Om goed af te kunnen bouwen, moesten er op maat gemaakte afbouwschema’s komen met bijbehorende pillen in lagere doseringen, zogeheten taperingstrips. En hoewel het voor een deel van de patiënten lukt om af te bouwen met de beschikbare medicatie, hebben sommige mensen deze taperingstrips nodig, zegt voorzitter Elnathan Prinsen van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) tegen Zembla. “Een groot probleem is dat zulke pillen niet standaard op de markt zijn.”

Volgens Paul Harder, apotheker bij Regenboog Apotheek, zijn er nu inmiddels meer dan honderd verschillende schema’s met daarop de verschillende tempo’s van het afbouwen. Veelal heeft ieder patiënt een eigen afbouwschema met verschillende doseringen nodig, maar dat kan de patiënt niet zelf doen. “Je kan niet van een tabletje van 20 milligram, 18 milligram maken”, zegt apotheker Peggy Vromen. ‘Er zijn vaste doseringen, en die afbouwschema’s daar zitten allemaal tussenstapjes in, maar van die tussenstapjes zijn geen tabletten. Die zijn er niet.” Het moet dus echt op maat gemaakt worden.

Volgens Jim van Os, hoogleraar Psychiatrie aan het UMC Utrecht, heeft de farmaceutische industrie weinig belang bij het zo snel mogelijk afbouwen of helpen bij afbouwen. “Ze hebben het liefst dat je een middel voor de rest van je leven moet nemen. Dat is gewoon gunstig voor het businessmodel”, aldus Van Os.

Zembla heeft de diverse verzekeraars gevraagd hoe vaak ze individuele afbouwtrajecten hebben vergoed in 2020. Kleine verzekeraars als DSW en Eno vergoeden de individuele afbouwtrajecten, maar de grootste vier verzekeraars (Zilveren Kruis, VGZ, CZ en Menzis) vergoeden weinig tot helemaal niet.

De verzekeraars geven aan dat er onvoldoende bewijs is, maar volgens hoogleraar Van Os is er wel degelijk overtuigend bewijs dat taperingstrips werken. “Wat we hebben gezien in de eerste twee onderzoeken is nul procent succes zonder taperingstrip en zeventig procent succes met taperingstrip. Wij waren echt verbaasd, want dat is een heel groot effect.”

Lees op deze pagina van Zembla de volledige reacties van de verzekeraars.

Als je wilt afbouwen, dan is het aan te raden om contact op te nemen met de huisarts of psychiater. Je kunt daarnaast ook alvast de website Thuisarts.nl raadplegen over het afbouwen van antidepressiva. In dit document uit 2018 staan concrete handvatten opgesteld door beroepsgroepen van huisartsen, apothekers, psychiaters en zorgorganisatie MIND.

Heb je een depressie, zit je ergens mee of heb je vragen? Dan kun je terecht bij MIND Korrelatie. Dat is een landelijke organisatie die anonieme, professionele, psychische en psychosociale hulp biedt.

Bekijk de uitzending van Zembla en Kassa hieronder terug.