Anticonceptie: krijgen vrouwen voldoende voorlichting?

Tegenwoordig kunnen vrouwen zich op allerlei verschillende manieren effectief beschermen tegen een ongewenste zwangerschap. De pil blijft veruit het meest populair, maar ook minder bekende anticonceptiemethoden zoals de spiraal, pleister of ring behoren tot de mogelijkheden. Het gebruik van anticonceptie kan echter zorgen voor fysieke en mentale bijwerkingen. Goede voorlichting vanuit de huisarts is daarom essentieel. Maar gebeurt dat ook voldoende?

Aan elke anticonceptiemethode zitten voor- en nadelen. Zo is het eenvoudig om met de pil te starten en kan het menstruatiepijn en huidproblemen verhelpen. Maar de pil verandert ook de hormoonbalans in het lichaam, wat voor sommigen kan zorgen voor gewichtstoename of minder zin in seks. Een spiraal daarentegen bevat minder of geen hormonen en beschermt een vrouw gedurende vijf of tien jaar. Nadeel is echter dat het moet worden ingebracht door een huisarts of gynaecoloog. Deze procedure kan als pijnlijk worden ervaren. Gelukkig is er een scala aan anticonceptiemethoden beschikbaar. Een huisarts kan vrouwen helpen hierin wegwijs te worden en een methode te vinden die het beste bij hen past.

Het expertisecentrum seksualiteit Rutgers publiceerde in maart dit jaar een rapport over de ervaringen van vrouwen tussen de 16 en 25 jaar met een eerste anticonceptieconsult bij de huisarts. Uit dit onderzoek, waar 516 vrouwen aan meededen, blijkt dat 81 procent van de jonge vrouwen na een eerste anticonceptieconsult de spreekkamer uitloopt met een recept voor de pil. Daarentegen kiest maar 15 procent voor een spiraal of implantaat en 5 procent voor een prikpil, pleister of ring. 

Tijdens een consult dienen huisartsen vrouwen voor te lichten over de verschillende opties die er zijn en hen te informeren over eventuele bijwerkingen. Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) ontwikkelde een standaard met richtlijnen. De richtlijnen geven huisartsen handvatten tijdens het voorlichten van patiënten over diverse anticonceptiemethodes. Huisartsen worden geadviseerd om vrouwen onder andere te vragen naar eerder gebruik van anticonceptie, persoonlijke voorkeuren en de reden voor het starten van de anticonceptie. Elke vijf jaar worden er verbeteringen doorgevoerd op basis van nieuw onderzoek om ervoor te zorgen dat de standaard zo accuraat en uitgebreid mogelijk is. Zo is de standaard in mei 2020 voor het laatst nog herzien. Op de website benadrukt de NHG echter dat het geen controlerende instantie is. Ze controleren dus niet hoe goed de voorlichting daadwerkelijk gegeven wordt.

Rutgers heeft hier wél zicht op. In het eerdergenoemde rapport plaatst de stichting een kritische noot bij de manier waarop vrouwen worden voorgelicht. Uit dit onderzoek blijkt dat vrouwen significant minder informatie ontvangen dan ze zouden willen over de bijwerkingen van anticonceptie en de invloed die anticonceptie kan hebben op hun seksleven. Daarnaast laat het rapport zien dat met name jonge meisjes zich niet voldoende op hun gemak voelen bij hun huisarts, waardoor ze te weinig openstaan voor goede voorlichting.

Ook Shannon (25) liep tegen het gebrek aan voorlichting aan. Ze gebruikte tien jaar lang hormonale anticonceptie in de vorm van een pil en spiraal. Tijdens de verschillende huisartsenconsulten werd volgens Shannon niks verteld over andere opties of bijwerkingen. Zelfs toen ze dagelijks buikpijn had door de spiraal, werden de klachten gebagatelliseerd. Nu ze overgestapt is naar een condoom voelt ze zich fysiek en mentaal beter dan ooit, maar stelt ze ook vraagtekens bij de manier waarop haar huisarts heeft gehandeld. ‘‘Ik ben zo boos omdat je in onwetendheid gelaten wordt. Het voelt als fabriekswerk. Mij is niks verteld over het effect dat de pil en de spiraal op je lichaam kunnen hebben. Als ik toentertijd wist wat ik nu weet, had ik zeker een andere keuze gemaakt.’’

De cijfers in het rapport van Rutgers laten zien dat vrouwen een eerste anticonceptieconsult gemiddeld met een 7,1 beoordelen. Hoewel dit een voldoende is, moet het cijfer omhoog, benadrukt Ineke van der Vlugt, programmamanager anticonceptie en abortus bij Rutgers. ‘‘Het is belangrijk dat een vrouw echt tevreden is met het anticonceptieconsult en de informatie ontvangt waar ze behoefte aan heeft. Dit verhoogt namelijk de kans dat ze de anticonceptie op de juiste manier en voor langere tijd gebruikt. En op die manier kunnen onbedoelde zwangerschappen worden voorkomen.’’ De keuze voor een bepaalde methode moet ontstaan vanuit een gevoel van gedeelde besluitvorming, waarin niet alleen de huisarts maar ook de vrouw een belangrijke stem heeft. ‘‘Huisartsen dienen oog te hebben voor de specifieke situatie en voorgeschiedenis van hun patiënt en de tijd voor hen te nemen. Niet alleen de betrouwbaarheid van een methode, maar ook de eigen voorkeuren, type partnerrelatie en seksuele activiteit moeten worden meegenomen in de afweging”, aldus Van der Vlugt. 

Kristen (24) begon met de pil maar stapte later over op een spiraal. Ze kreeg op haar veertiende de pil voorgeschreven, ondanks dat haar huisarts op de hoogte was van haar somberheidsklachten en de pil dit zou kunnen versterken. Een jarenlange depressie volgde. Kristen had een sterk vermoeden dat de pil hiermee te maken had en besloot daarom over te stappen op een spiraal. ‘‘Ik vind het belachelijk dat een huisarts zo’n jong en kwetsbaar meisje aan de pil laat gaan. Je vertrouwt erop dat de arts je volledig informeert en het beste met je voort heeft, maar zo voelt het niet,’’ vertelt Kristen. Ze las dat het belangrijk is om voor het zetten van een spiraal een soa-test te doen. Volgens Thuisarts.nl kan het zetten van een spiraal namelijk leiden tot ontstoken eierstokken als de vrouw in kwestie een soa heeft. Tijdens het plaatsen kunnen er bacteriën of virussen van de vagina in de baarmoeder komen, wat weer kan zorgen voor ontstekingen en daarmee een vergrote kans op onvruchtbaarheid of een buitenbaarmoederlijke zwangerschap. ‘‘Mijn huisarts checkte tijdens het plaatsen niet eens of ik daadwerkelijk een soa-test had gedaan. Verder had ik het gevoel dat er te coulant werd omgegaan met de pijn die het zetten van een spiraal doet. Ik miste het inlevingsvermogen’’, aldus Kristen.

Linda Wensink is bestuurder bij Siriz, een zorgorganisatie gespecialiseerd in onbedoelde zwangerschap die preventielessen biedt op basis- en middelbare scholen. Ze benadrukt dat niet alleen huisartsen en praktijkondersteuners, maar ook andere partijen zoals apotheken, scholen en ouders verantwoordelijkheid kunnen nemen voor een goede voorlichting. ‘‘We constateren dat er veel onwetendheid is over het gebruik van anticonceptie. Zo weten jongeren nauwelijks de invloed van buikgriep en antibiotica op de betrouwbaarheid van de pil en wordt de morning-afterpil in sommige gevallen als anticonceptiemiddel gezien en gebruikt’’, aldus Wensink. Ze pleit voor een open gesprek over anticonceptie. ‘‘Jongeren vinden het vaak moeilijk om het erover te hebben. Het is een spannend onderwerp, ook om dit met de huisarts te bespreken. Je kan niet goed iets nieuws aanleren onder stress en dat maakt het lastig om informatie tot je te nemen. Het is daarom belangrijk dat niet alleen de huisarts, maar ook bijvoorbeeld scholen en ouders in een rustige ontspannen setting uitleg geven over anticonceptie. De kracht zit daarbij ook in herhaling.’’

Rutgers is momenteel bezig met het ontwikkelen van een tiplijst, waarop al hun aanbevelingen voor huisartsen concreet beschreven staan. De verwachting is dat deze begin december online beschikbaar zal zijn en de lijst zal dan ook worden verspreid aan huisartsen. Wil je duidelijke informatie over de voor- en nadelen van verschillende vormen van anticonceptie? Neem dan een kijkje op deze website.

Heb je vragen of problemen omtrent anticonceptiemiddelen? Raadpleeg dan altijd je huisarts. 

Heb jij een vraag over anticonceptie of over een andere consumentenkwestie? Stel deze dan op Kassa's Vraag & Beantwoord! Ga hier naar alle categorieën. Heb je zelf kennis over een bepaald onderwerp? Help anderen op weg en beantwoord vragen op ons forum!