Zweden verdwaalt in een verlangen naar vroeger en dat bedreigt de toekomst

De verlegenheid van het radicaal-rechts nationalisme is er compleet van af in ‘politiek correct’ Zweden. De nostalgie en drang naar een voormalig Zweden klinken met name in deze veranderende tijden steeds sterker en openlijker, iets waar we in Nederland wellicht niet van opkijken, maar wel van kunnen blijven leren. 

Het radicaal-rechtse en nationalistische geluid wordt in de hele wereld genormaliseerd, ook in Zweden. De nog eerst kleine populistische partij Zweden Democraten (SD) heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een radicaal rechtse politieke macht om zwaar rekening mee te houden. Het cordon sanitaire rondom de inmiddels salonfähig geworden SD is verbroken. De partij heeft nu dé sleutelpositie in handen als gedoogpartij van de huidige minderheidsregering onder leiding van liberaal-conservatief premier Kristersson en daarmee directe invloed op beleidsmaatregelen en beslissingen. Het was meteen zichtbaar in Kristersson’s eerste toespraak (18-10-2022), “Zweden’s grootste economische en sociale problemen zijn te wijten aan de hoge immigratie in combinatie met mislukte integratie”.  Kristersson windt er geen doekjes om, zijn bericht is duidelijk en populistisch, de invloed van SD staat nu officieel op zwart op wit en wordt direct ingezet. 

Zo is per direct de asielstroom op het EU-minimum gezet; worden immigratiecontroles geïntensiveerd (aan de grenzen en intern); en krijgt de politie carte blanche in bepaalde ‘visitation zones’. Alhoewel, het meest controversieel is dat verblijfsvergunningen (tijdelijk dan wel permanent) kunnen worden ingetrokken op grond van ‘wangedrag’; het niet naleven van de Zweedse regels, normen en waarden. Dit kan leiden tot een zeer subjectieve bepaling van wat wel en niet in dit hokje past.

Nog recenter is er een nieuw voorstel van de regering om alle permanente verblijfsvergunningen om te zetten in tijdelijke. De algemeen directeur van Migrationsverket, het nationale migratie bureau zei dat als hij zelf een permanente verblijfsvergunning zou hebben hij zich grote zorgen zou maken.  

Het is niet geheel verrassend. In Nederland zijn we bekend met dit soort gedoogconstructies, zoals in Rutte 1, maar het laconieke gemak waarmee bepaalde nationalistische redeneringen over worden genomen door de huidige Zweedse regering, is zowel opmerkelijk als angstig. Maar niet alles verloopt soepel, de eerste barstjes zijn zichtbaar, vooral aan het Liberalen front. De kleine partij die nodig was voor de regering werd al snel op de vingers getikt door RENEW, de Europese groep waarvan ze, net zoals D66, lid is. Samenwerken met de SD terwijl de partij zich positioneert als pro-Europees en strijdend tegen nationalisme, dat schuurt zeer.

Hoe dan ook, de nieuwe rechts-conservatieve regering zet een onmiskenbare stip aan de horizon: Zweden weer Zweeds laten klinken. Dit wordt niet onder stoelen of banken geschoven en zonder enige schaamte ten gehore gebracht. De rechtse machtsovername in de politiek gaat met de nodige fundamentele veranderingen in de samenleving gepaard.

Want de Zweedse bevolking is veranderd, en daarmee het land en de cultuur. Zweden is net als Nederland multicultureel, voor meer dan een derde bestaande uit mensen met een buitenlandse achtergrond. Onder het mom van ‘failed integration’ (gefaalde integratie), wordt deze groeiende groep buitenspel gezet. De negatieve aspecten worden flink benadrukt, terwijl de positieve dimensies van diversiteit en inclusie onbenoemd bijven en naar de schaduw verdwijnen. Men heeft elkaar nodig, het Zweden van nu kan niet zonder immigratie bestaan. Maakt niet uit, zegt de huidige regering, het integratie-model is nu eenmaal gebaseerd op assimileren. Men moet ‘Zweeds’ worden. 

De in Afghanistan geboren Zweed Mustafa Panshiri schreef een boek “Zeven adviezen voor Mustafa, zo wordt je gepast Zweeds in het meest extreme land ter wereld” (2021), waarin hij tips geeft om ‘succesvolle’ integratie te bevorderen of zelfs ‘helemaal’ Zweeds te worden. Sommige van zijn adviezen zijn fundamenteel, “leer de taal goed” en “begrijp Zweedse normen en waarden”. Er is echter discussie over sommige andere stellingen; “besef dat je kleding ook een soort van taal is”, “doe het vuile werk”, en meest controversieel, “neem een andere en/of extra achternaam”. Dit laatste advies zou de weg naar de arbeidsmarkt verkorten omdat op buitenlandse achternamen vaak wordt gediscimineerd; een blijvend probleem.

Hoewel men het in het algemeen eens is met de eerste adviezen wordt vooral op het voorstel van achternaam-aanpassing negatief gereageerd. Dit is een korte termijn oplossing waarbij tegelijkertijd een deel van de eigen identiteit verloren gaat. Hoever moet men dan nog gaan om ‘gepast Zweeds’ te worden? Is de volgende stap je haar blonderen of blauwe lenzen dragen? Want hoe stelt men zich een Zweden voor?

Vaak verleggen dit soort discussies de focus van het echte probleem, namelijk dat men zowel in Zweden als Nederland moet begrijpen dat het land een multiculturele samenleving is geworden, en dat integratie een langzaam proces is dat de diversiteit samen laat komen. De maatschappelijke structuur die traag vooruitgang boekt wordt nu door populistische geluiden verleidt om in de nostalgische achteruitkijkspiegel te staren én te verdwalen, om daarmee de hedendaagse realiteit en sociaal-culturele ontwikkeling van het nu te ontwijken.

Deze blik is een retorisch instrument geworden voor populistisch-nationalisten zoals SD om de makkelijk kneedbare sentimenten rondom het verlies van de traditionele cultuur voor hun kar te spannen, daar hoeft rationaliteit geen rol bij te spelen. De romantische gedachtes aan vroeger worden in veranderende tijden steeds vaker en sterker waargenomen, in Zweden, in Nederland, in Europa. 

Dat deze radicaal-rechts nationalistische gevoelens worden genormaliseerd is een cruciale fout. Natuurlijk moet men zich niet van het publiek dat er aan hecht afwenden en begrijpen wat de oorzaken zijn. Opportunistische beloftes om tradities koste wat kost te bewaken, de grenzen dicht te gooien, en al wat hier niet ‘thuis’ hoort eruit te zetten, zijn simplistische oplossingen die de echt complexe en diepe maatschappelijke problemen niet zullen oplossen. Pak liever de stijgende segregatie aan, of de groeiende inkomensongelijkheid. Problemen die zowel in Zweden als in Nederland meer aandacht vergen. 

Wat in de Zweedse politiek en samenleving nu zo duidelijk zichtbaar is, gebeurt ook in Nederland. Het populistische nationalisme wordt geslepen in de (rechtse) politiek en tast het maatschappelijk denken aan. Maar we moeten niet normaliseren wat niet normaal is. Het normaal is het heden en niet het vroeger. In Zweden probeert men momenteel achteruit te kijken en hoopvol in de nostalgische gedachten af te dwalen, maar daardoor zal het alleen nog maar moeilijker worden heden en toekomst te accepteren worden. Laten we in Nederland vooruit blijven kijken. 

cc-foto: Maria Eklind