Zullen we politici vervangen door AI?

De politieke poppenkast in Den Haag in combinatie met de razendsnelle opkomst van generatieve AI, werpt een interessante vraag op: is het niet beter om menselijke politici te vervangen door algoritmes? Goede modellen op basis van feiten en gespeend van emoties en ego’s zouden immers een veel eerlijkere discussie kunnen voeren met elkaar over belangrijke maatschappelijke vraagstukken.

Een aantal jaren geleden bleek al uit een onderzoek van het Center for the Governance of Change (CGC), dat ruim de helft van de Europeanen alle parlementsleden wil vervangen door algoritmes. Dit lijkt me niet leuk om te lezen voor politici. De uitkomst is te verklaren vanuit het afnemende vertrouwen in de politiek, of zelfs in de democratie als geheel. Nu populisme en desinformatie gemeengoed zijn geworden, lijken politici vooral bezig om hun achterban naar de mond te praten. Feiten zitten daarbij alleen maar in de weg.

Wie het hoofdlijnenakkoord 'Hoop, lef en trots’' heeft bekeken, weet dat de vier regeringspartijen niet erg doorwrocht hebben nagedacht over structurele, uitvoerbare(!) oplossingen voor grote maatschappelijke problemen. Ze schuiven die monsterklus liever door naar de bewindspersonen die nog gekozen moeten worden en hun ambtenaren. En ook al getuigt het inderdaad van lef om ervan uit te gaan dat de EU wel gevoelig zal zijn voor argumenten vóór een uitzonderingspositie voor Nederland op allerlei terreinen waar de partijen nu nog goede sier mee maken, alles wijst erop dat we straks met lege handen staan en de vier musketiers de schuld op Europa afwentelen. Weinig om trots op te zijn.

Algoritmes zijn eerlijk en alwetend
Hoe anders zou het kunnen zijn als we politici vervangen door kunstmatige intelligentie? En dan niet gebaseerd op een generiek taalmodel als ChatGPT, maar een speciaal voor dit doel ontwikkeld model dat transparant, eerlijk en toetsbaar is. In het model stoppen we bijvoorbeeld alle bestaande sociaal-economische en historische kennis en cijfers van universiteiten, het Sociaal en Cultureel Planbureau, het Centraal Bureau voor de Statistiek, de Algemene Rekenkamer en andere instellingen die een controleerbaar arsenaal aan gegevens hebben. Dan weten we tenminste zeker dat we politiek bedrijven op basis van feiten. Studenten van de Fontys Hogeschool ontwikkelden trouwens al een AI-model dat regeerakkoorden kan genereren en voorspellen.

Algoritmes hebben geen ego
Minstens zo belangrijk als debatteren op basis van feiten is het uitschakelen van persoonlijke gevoelens en eigenschappen die te maken hebben met ego. Een van die problematische gevoelens heeft het zelfs gebracht tot de titel van het hoofdlijnenakkoord: trots. Maar ook ijdelheid, egoïsme, angst, woede (of nog erger: haat), hebzucht, vooroordelen, jaloezie, onzekerheid en onverschilligheid kunnen een zuiver democratisch en integer proces ernstig schaden. Het beheersen (uitbannen?) van emoties en het streven naar objectiviteit, rationaliteit en algemeen belang zijn cruciaal voor een gezonde en effectieve politieke omgeving.

AI-systemen kunnen beslissingen nemen op basis van data en vooraf ingestelde criteria. Die criteria kun je prima programmeren op basis van de partijprogramma’s. En die partijprogramma’s kun je op hun beurt perfect samenstellen op basis van gegevens over de belangrijkste doelgroepen van de partijen. Kruis die met het landsbelang en nog wat overkoepelende criteria over de toekomst van de aarde en je hebt een aardig objectief systeem opgetuigd dat niet gemanipuleerd wordt door populistische retoriek of demagogische tactieken. Appeltje-eitje.

Transparant, data-gedreven en controleerbaar
Zonder de onzekere factor van menselijke emoties, politieke druk of persoonlijke belangen, kan een algoritme veel consistenter beleid formuleren dan een mens. Het scheelt ook nog eens enorm veel tijd, omdat AI veel sneller en efficiënter informatie kan verwerken. In theorie kan AI waarschijnlijk in een paar seconden een belachelijk goede strategie schrijven voor de komende 25 jaar waarin de verhouding tussen de wensen en waarden van de verschillende partijen perfect is vertegenwoordigd. De titel van het nieuwe akkoord kan dan zoals de titel van deze paragraaf worden. AI is bovendien onvermoeibaar, dus nieuwe kennis en data kunnen direct meegenomen worden in de besluitvorming. Omdat alle beslissingsprocessen transparant en controleerbaar worden, kun je beslissingen ook veel beter analyseren, begrijpen en verantwoorden.

Of is politiek toch mensenwerk?
Omdat algoritmes geen gevoel hebben – dus ook geen empathie – bestaat het risico dat de menselijke maat letterlijk verdwijnt uit de politiek. Dat is een probleem. Want mensen zijn niet ‘ontworpen’ om achter machines met rationele modellen aan te lopen. Ironisch genoeg vertrouwen we niet graag op rationele technologie. We zijn gevoelig voor charisma, persoonlijkheid, ervaringswijsheid en herkenbaarheid. Daar scoren algoritmen dramatisch op. Hoe leer je een algoritme wat medemenselijkheid is? Of de betekenis van vergeving en mededogen, van vriendschap, geloof of traditie? Of neem de hoop en lef uit het hoofdlijnenakkoord. Hoop is een subjectieve ervaring die voortkomt uit persoonlijke ervaringen, gevoelens en complexe biologische en neurologische processen. Je kunt AI alleen maar leren om uitkomsten te genereren die hoop suggereren. Zelf kan AI (voorlopig) geen hoop ervaren. En lef is meer dan het schuifje ‘risico’ wat verder openzetten.

AI mist bewustzijn en zelfbewustzijn. Het is niet in staat om te voelen, te verlangen of anderszins een subjectieve ervaring te hebben. Dat maakt politiek wel heel kil en berekenend. Ethische normen kun je tot op zekere hoogte nog wel programmeren, maar de sociale, culturele en emotionele aspecten van ons mens-zijn gooi je weg met het spreekwoordelijke badwater als je alles aan algoritmen overlaat.

Daarom pleit ik voor AI-assisted politics. Al het voorwerk en misschien zelfs het debatteren kunnen we uitbesteden aan geavanceerde AI-modellen, maar de besluitvorming blijft bij mensen van vlees en bloed. Goed voor de democratische legitimiteit én voor een gevoel van trots, want daar kunnen we als mensen niet zonder.

Wat denk jij? Zijn politici de perfecte vertegenwoordigers van onze gedachten, gevoelens en de tijdsgeest of kunnen we een hoop tijd en onzin besparen als we een groot deel van hun werkzaamheden uitbesteden aan computerkracht?

Dit artikel verscheen eerder op www.kl.nl