Zonder demonstratierecht geen klimaatrechtvaardigheid

Door Raki Ap en Anne-Linn Machielsen

Klimaatverdragen sluiten, maar wél doorgaan met het subsidiëren van de fossiele industrie: het is de absurde realiteit waar we anno 2023 in leven. Daarom stonden we zaterdag 11 maart met Extinction Rebellion voor de zesde keer op de A12. Wij staan ook liever niet de A12 te blokkeren, maar de tijd dringt. De mogelijkheden om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad raken namelijk snel uit zicht.

De eis is duidelijk: maak een direct einde aan alle fossiele subsidies om verdere ontwrichting van het klimaat te voorkomen. Met nieuwe gegevens blijkt de jaarlijkse 17,5 miljard euro aan fossiele subsidies zelfs een forse onderschatting te zijn geweest. De gemiste belastingen op fossiele brandstoffen blijken in sommige jaren op te lopen tot 30 miljard euro. In plaats van het stoppen van fossiele subsidies, wordt het demonstratierecht steeds verder uitgehold en worden vreedzame demonstranten steeds verder gecriminaliseerd. Ook Amnesty Nederland laat in haar rapport zien hoe het demonstratierecht onvoldoende gewaarborgd wordt in Nederland. Als activisten van Extinction Rebellion en campagnevoerders van de Free West Papua Campaign zien wij hoe zorgwekkend en problematisch deze situatie is.

Afschaffing van de apartheid, stemrecht voor vrouwen, legalisering van het homohuwelijk, meer fietspaden: de geschiedenis laat zien dat burgerlijke ongehoorzaamheid een belangrijke bijdrage levert aan maatschappelijke verandering. Sociale bewegingen hebben succesvol gebruik gemaakt van burgerlijke ongehoorzaamheid om maatschappelijke verandering voor elkaar te krijgen. Dit is waarom Extinction Rebellion vertrouwen heeft in deze actiestrategieën. Het is hierbij wel noodzakelijk om te beseffen dat er enorme verschillen zijn tussen de klimaatbeweging en andere bewegingen. De suffragettes hadden zeer beperkte (democratische) rechten in vergelijking tot de rechten die Nederlandse klimaatactivisten nu hebben en voor mensen die actief waren binnen de Amerikaanse civil rights movement geldt dat nog veel sterker. Maar juist deze geschiedenis laat ook zien waarom het demonstratierecht dat we vandaag de dag hebben, gewaarborgd moet worden.

De demonstraties van Extinction Rebellion staan namelijk ook in solidariteit met veel klimaatactivisten elders in de wereld door te strijden voor klimaatrechtvaardigheid voor iedereen. De activiteiten van fossiele bedrijven die in Nederland worden gesubsidieerd hebben grote impact op de rest van de wereld én de impact hiervan is extreem ongelijk verdeeld. Landen buiten het geïndustrialiseerde Westen, vaak het ‘Mondiale Zuiden’ genoemd, hebben het minst bijgedragen aan de klimaatcrisis, want ze hebben vaak geen grote vervuilende industrieën en ook de manier van leven zorgt voor veel minder uitstoot. Maar toch dragen juist deze landen verreweg de meeste gevolgen.

Tot dusver kunnen (witte) klimaatactivisten in Nederland tientallen keren gearresteerd worden zonder ernstige gevolgen, en terecht, want demonstreren is een recht. Veel klimaatactivisten in het Mondiale Zuiden, waaronder Inheemse activisten, zetten dagelijks hun leven op het spel om hun grondgebied, levenswijze en levens te beschermen tegen de fossiele vernielzucht van het Mondiale Noorden.

West-Papua is hierin helaas een van de vele voorbeelden. Rapporten van Amnesty International laten zien hoe de Indonesische autoriteiten mensenrechtenschendingen begaan tegen de Papua’s tijdens demonstraties. Dit zijn onder andere demonstraties tegen fossiele bedrijven als BP en de boskap van ‘s werelds derde grootste tropische regenwoud. De politie treedt hard op tegen demonstranten en gebruikt daarbij veel geweld. Daarbij vallen vaak gewonden en doden. Ook worden mensen die deelnemen aan vreedzame protesten gevangengezet. Gevangenen worden gemarteld en overlijden zelfs soms in detentie. Er heerst grote straffeloosheid: de verantwoordelijken voor deze schendingen gaan vrijuit. Vorig jaar deden VN-experts opnieuw een dringende oproep tot actie om een einde te maken aan de voortdurende mensenrechtenschendingen tegen Inheemse Papua’s. Recentelijk nog is een prominente activist, onafhankelijkheidsstrijder en voorvechter voor de mensenrechten overleden: Filep Karma. Voor de Papua’s was Filep Karma ‘vergelijkbaar met Mahatma Gandhi, Nelson Mandela, Martin Luther King’, aldus Benny Wenda in zijn verklaring. Verschillende mensenrechtenactivisten, onder wie Koman, uitten grote twijfels over de doodsoorzaak. Zo lang de toegang tot de regio ernstig beperkt is, blijft het moeilijk om de gebeurtenissen te volgen.

De situatie in West-Papua laat zien wat er kan gebeuren met activisten wanneer het demonstratierecht niet gewaarborgd is. Nu is dit in Nederland gelukkig niet het geval. En juist daarom is de wijze van vreedzame demonstraties van Extinction Rebellion enorm belangrijk om op te komen voor mensenrechten van klimaatactivisten in West-Papua en vele andere plekken in de wereld. Deze vormen van demonstraties zorgt voor schuring en ongemak, en dit begrijpen we. Maar die schuring en ongemak is nodig om de urgentie van democratische vrijheden en de schendingen van mensenrechten elders te belichten. We hebben namelijk geen tijd meer te verliezen, want elk slachtoffer is er één te veel. Daarom moeten landelijke en lokale overheden zich tot het uiterste blijven inspannen om het demonstratierecht te beschermen.

Raki Ap is internationaal woordvoerder van de Free West Papua Campaign en een van de woordvoerders klimaatrechtvaardigheid bij Extinction Rebellion.

Anne-Linn Machielsen is Industrieel Ecoloog, klimaatactivist bij Extinction Rebellion en campagnevoerder bij de Free West Papua Campaign.