Zondebokpolitiek is het symptoom van een disfunctionele samenleving

Bijna iedereen kent de scene van Scarface wel, waarin Tony Montana op een gegeven moment opstaat en de menigte toespreekt:

"Waar kijken jullie naar? Jullie zijn allemaal een stel verdomde k*n. Weet je waarom? Jullie hebben het lef niet om te zijn wat jullie willen zijn. Jullie hebben mensen zoals ik nodig. Jullie hebben mensen zoals ik nodig, zodat je met je verdomde vingers kunt wijzen en kunt zeggen: "Dat is de slechterik." Dus... wat maakt jou dan? Goed? Je bent niet goed. Je weet gewoon hoe je je moet verstoppen, hoe je moet liegen. Ik, ik heb dat probleem niet. Ik, ik vertel altijd de waarheid. Zelfs als ik lieg. Dus zeg welterusten tegen de slechterik! Kom op. De laatste keer dat je zo'n slechterik weer ziet, zal ik je vertellen. Kom op. Maak plaats voor de slechterik. Er komt een slechterik langs! Het is beter dat hij uit de weg gaat!"

De grofgebekte Tony drukt in deze scène de knoppen van Amerikaanse middenklasse in en beweert dat de enige reden waarom ze hem haten is, omdat ze niet zoals hij kunnen zijn. De wereld heeft een slechterik nodig om zichzelf er goed uit te laten zien. Een antagonist is altijd nodig. Maar die is vaak zichzelf. De protagonist echter niet. Om zijn tekortkomingen en discrepanties te verbergen in de mantel van het kwaad heeft dit gedrag een functie. Hoe vaak heb je tegen jezelf gezegd: "Ik ben tenminste niet zo slecht als die en die"?

“Voor de Ouden diende de zondebok als genezend middel voor het grotere geheel. In de moderne tijd is het concept van de zondebok gemuteerd van louter de drager van ongeluk naar de persoon of groep die verantwoordelijk wordt gehouden voor het brengen van ongeluk.”  Dit waren ooit de woorden van journaliste Isabel Wilkerson... 

Het kan moeilijk zijn om je als zondebok te identificeren en het is geen titel waar veel mensen voor zouden vechten. Maar het is evident dat er overal zondebokken zijn. En ook nu zien we sedert een aantal jaren een hele specifieke zondebok in Nederland. De ingroup versus de outgroup. 

Mensen zijn zich vaak niet bewust van deze rol en het erkennen van het bestaan ​​ervan kan bevrijdend blijken te zijn voor veel mensen die worstelen met relaties en sociale en culturele dynamieken. Als je in een disfunctioneel gezin, gemeenschap of samenleving leeft - en vooral dat laatste is nu aan de orde - waar er weinig of geen loyaliteit en rechtvaardigheid meer is, ontstaat er een hevige concurrentie tussen mensen, een gebrek aan oprechte steun, liefde en respect. En dan... zijn er meestal zondebokken. In heel Europa zien we dit nu; de ander. De moslim. Diegene die zich wel of niet liet vaccineren of diegene die zich simpelweg anders gedroeg en andere kleding droeg.

De zondebok kan de onorthodoxe, de non-conformistische, de vreemde, de ongebruikelijke, de vreemde, de gehandicapte, de vervreemde, de waarheidsverteller, de afwijkende of de afwijzende persoon zijn. 

Laten we het eerst op microniveau analyseren…
Als jezelf uit een gezin komt waar de nadruk ligt op publieke perceptie in plaats van op oprechte genegenheid, zorg en respect, dan is de kans groot dat er een zondebok in het gezin zit. De persoon naar wie de meeste anderen met de vinger wijzen en die belachelijk wordt gemaakt, die niet serieus wordt genomen en geen respect, vriendelijkheid of positieve aandacht waardig wordt geacht. 

Zondebokken spelen een belangrijke rol op disfunctionele plaatsen; Zij zijn hét middelpunt van veel negativiteit en krijgen de schuld van een groot deel van de problemen zonder dat zij daar debet aan zijn. Voornamelijk kwesties waarbij de beschuldigers niet onder ogen willen zien of niet toegeven dat ze er zelf verantwoordelijk voor zijn. Zo hadden we mevrouw Yesilgöz onlangs die vond dat moslims er zelf maar voor moesten zorgen dat ze van een terreur lijst kwamen. Hallo? Wat een aanfluiting en persiflage onder de noemer van externe locus of control. 

De zondebok is nodig... 
Waar er een zondebok is, zijn er meestal mensen die hun verantwoordelijkheid schuwen en denigrerend, wreed of onvriendelijk zijn als een middel om af te wijken van het échte probleem, dat gewoonlijk wordt aangetroffen bij degenen die de macht hebben en de controle hebben. Zondebokken kunnen mensen vaak verenigen in hun afkeuring en deze samenzwering kan de illusie van eenheid onder de andere leden wekken, maar die eenheid is vaak kwetsbaar, onoprecht en gebaseerd op misbruik, verwaarlozing en wreedheid. 

In een disfunctioneel gezin is het gebruikelijk om respectloos en onvriendelijk te zijn tegen de zondebok; het wordt genormaliseerd en aangemoedigd. De zondebok is het probleem, niet wij. De zondebok moet veranderen, niet wij. En dit zie je dan ook terug op macroniveau. Het zijn de vluchtelingen, niet wij. Het zijn de moslims, niet wij. Het zijn de Oekraïners, niet wij. Het waren ooit die Surinamers en Molukkers niet wij. En nu wederom; het is iedereen behalve 'wij'. Men kijkt met een vergrootglas naar de samenleving in plaats van met een spiegel. 

Zondebokken vind je dus in gezinnen, in vriendschapsgroepen, in werksituaties, in de politiek en in het bedrijfsleven. Zij zijn te vinden in buurten, in gemeenschappen en in landen. Zij zijn te vinden op de meeste gebieden waar relaties bestaan ​​en waar een ongezonde hiërarchie en machtsdynamiek bestaat. Zij worden vaak aangetroffen in culturen waar de schuld wordt aangemoedigd en in tijden van economische en financiële onzekerheid - herkenbaar? - zijn zij de meest kwetsbare leden van de samenleving en vaak het doelwit. 

Een korte blik op de geschiedenis laat ons zien hoe tragisch en gevaarlijk dingen kunnen zijn voor delen van de bevolking die tot zondebok gemaakt. 

Geschiedenis... 
Één van de meest sprekende tekenen van problemen voor elk gezin, elke werkplek, elke gemeenschap of elke samenleving waar er een zondebok is, is het feit dat er überhaupt een zondebok is. Geen enkel gezond, functioneel, zorgzaam gezin, werkomgeving of gemeenschap zal een zondebok accommoderen, faciliteren of toestaan ​​dat er een zondebok ontstaat of blijft bestaan. 

Toon mij een gezond gezin waar ze met vriendelijkheid, genegenheid, respect en vergevingsgezindheid over elkaar spreken, en ik zal je een gezin laten zien dat gezond en liefdevol is en een gezin zonder zondebok. In gezinnen, gemeenschappen en samenlevingen waar individualiteit wordt geaccepteerd en ieder lid wordt gevierd en gesteund omdat hij zichzelf kan zijn zonder verwachtingen, eisen en opgelegde voorwaarden van waarde, is de kans groot dat er geen zondebok zal zijn.  

Op plaatsen waar fouten worden gemaakt en waar gemakkelijk vergeving wordt gegeven, zal er simpelweg geen zondebok zijn. In gezinnen waar de waarheid wordt gesproken en vriendelijkheid de natuurlijke modus operandi is, zal het onwaarschijnlijk zijn dat er een zondebok zal zijn. 

Vluchtelingen zijn tot zondebok gemaakt, etnische minderheden zijn tot zondebok gemaakt, mensen met een handicap zijn tot zondebok gemaakt en al deze gevallen hebben vaak te maken met hun onvermogen om te functioneren en te presteren in overeenstemming met de geprojecteerde normen en waarden, die allemaal duiden op disfunctioneren en vervormde en problematische denk- en geloofsovertuigingen en systemen.

In mijn ervaring zul je altijd mensen tegenkomen die een helpende hand bieden aan degenen die mishandeld en uitgesloten worden in de samenleving, en dat zijn de werkelijk de opmerkelijke genezers, leiders en humanitairen van de wereld – de helpers. Zoals Thomas Cushman ooit schreef: “Degenen die zich in een sterke positie bevinden, hebben de verantwoordelijkheid om de zwakken te beschermen.”  

Als herstellende zondebok gebruik ik nu mijn vaardigheden en capaciteiten om ervoor te zorgen dat andere mensen, en vooral kinderen, niet zo lijden hieronder. Iedereen verdient liefde, respect, vriendelijkheid en zorg, vooral kinderen. Als je al deze dingen alleen maar hebt ontvangen toen je je op een bepaalde manier gedroeg, ontkende wie je werkelijk was en wat je dacht, of wanneer je de echte jij verborgen hield, dan ben je misschien opgegroeid in een disfunctioneel gezin en draag je misschien overtuigingen met je mee die je niet langer dienen en emotionele wonden die liefde, zorg en aandacht nodig hebben.  

Trauma en de rol van de zondebok...
We hebben allemaal het vermogen om te genezen van een trauma. Helaas proberen velen van ons te genezen door die rustgevende zorg en liefde te zoeken bij de mensen die ons juist onze verwondingen hebben bezorgd. Erkennen dat je niet de liefde en steun zult krijgen van de mensen die je schade hebben berokkend, kan de eerste stap zijn in elke genezingsreis voor degenen die tot zondebok zijn gemaakt. 

Er zijn manieren om de ervaringen van zondebok te gebruiken om te herstellen en te gedijen, en dat is vaak dé manier waarop veel machteloze mensen hun macht terug beginnen te nemen. Ze gebruiken hun ervaringen en creëren een betere wereld. Ik geloof dat alle zondebokken daartoe in staat zijn, en daarom schuilt er macht bij degenen die onderworpen zijn aan de wreedheid die deze rol met zich mee kan brengen.

En dát, dames en heren, is precies de situatie waar we nu in zitten. Wordt vervolgd... 

Foto: Traditionele verbranding van zondebokken tijdens het carnaval in Keulen