Zo worden de PVV-stemmers te weinig gezien

2024 was natuurlijk een afschuwelijk jaar. Niet voor mij persoonlijk maar voor de wereld. Dat stemt overeen met wat vaak uit onderzoeken onder de Nederlandse bevolking naar voren komt: ik ben tevreden met mijn leven maar niet met hoe het voor de rest gaat. Het is trouwens geen Nederlandse ziekte. De Franse schrijver Sylvain Tesson formuleerde het aldus: "Frankrijk is een paradijs, bewoond door mensen die denken dat ze in de hel zijn." Voor te veel Nederlanders gaat hetzelfde op.

De vraag is, zelfs als je denkt dat het zo vreselijk is, waarom zou je die hel dan erger willen maken? Dat geldt toch zeker voor de PVV-stemmers en de andere uitgesproken rechtse kiezers die deze regering mogelijk maken. Ze hebben bijvoorbeeld als belangrijke wens dat er weer 130 km per uur gereden mag worden, ook al kunnen ze weten dat niemand anders er iets mee opschiet en zijzelf hooguit een paar minuten. Ze lijken het vooral te willen omdat het anderen zo stoort.

Of neem het plan van minister Faber om sadistische borden voor asielzoekers neer te zetten. Deze rechtse kiezers vinden het prachtig. Ze genieten van pesten. Lekker puh.

Je kunt ook zeggen dat ze terugpesten omdat ze menen dat ze zelf gepest worden. Dat wordt hen namelijk voortdurend wijsgemaakt. Dat zíj́ de slachtoffers zijn.

Als ik door de stad wandel of fiets moet ik voortdurend wachten voor stoplichten die er alleen maar staan vanwege het autoverkeer. In autovrije zones zie je nooit stoplichten, daar zijn ze niet nodig. Ik adem de uitlaatgassen in en als ik in gezelschap ben wordt een gesprek vaak onmogelijk gemaakt door de herrie van auto’s. De hoeveelheid overlast die autobezitters voor anderen veroorzaken is ongekend. Toch hebben heel veel automobilisten het idee dat zij gepest worden, dat ze niet mogen doen wat ze willen. Er bestaat van de term ‘autootje pesten’ geen equivalent voor voetgangers of fietsers ook al zijn zij duidelijk de pineut, sommigen moeten het zelfs met hun leven bekopen. Het idee dat de automobilist gepest wordt is vernuftig aangepraat door de industrie, politici en media. Met als resultaat dat de automobilist zich altijd slachtoffer voelt. Dat is heel effectief.

In zijn nieuwsbrief tipte Micha Wertheim onlangs een vergeten boek van Nobelprijswinnares Doris Lessing getiteld Prisons we choose to live inside. Het zijn vijf lezingen die ze in 1985 voor de Canadese publieke omroep verzorgde. Ze zijn natuurlijk gedateerd maar als je ze leest lijken ze schrikbarend van toepassing op deze tijd. De Koude Oorlog was in volle gang, in de VS was een acteur tot president gekozen die grappen maakte over het starten van een kernoorlog. Het einde leek nabij. Hoe had het zover kunnen komen?

Lessing schrijft dat ze zich er over verbaast hoe weinig aandacht er is voor het fenomeen hersenspoeling. Dat was toen nog een begrip. Mensen die in een communistisch systeem zaten werden gehersenspoeld. Sektes hersenspoelden hun leden. Maar het reikte veel verder. Het ging er om dat mensen opvattingen aannamen die aantoonbaar onjuist waren en daar vervolgens niet meer vanaf te brengen bleken. Dat is nog steeds het geval.

Hersenspoeling, schrijft Lessing, bevat drie elementen. De eerste is het creëren van vrees en spanning “het land gaat ten onder”, afgewisseld met ontspanning, “de zon gaat weer schijnen.” Het tweede element is herhaling. Steeds maar weer hetzelfde zeggen, roepen, schreeuwen, zingen. Het derde is het terugbrengen van de complexe werkelijkheid tot simpele slogans. “Grenzen dicht”.

Als je PVV-stemmers ziet als mensen die gehersenspoeld zijn, verandert het perspectief. In het publieke debat worden ze nooit zo bekeken. Daar zijn het ontevreden kiezers of racisten. Zelden worden ze neergezet als slachtoffers van misleiding. Wilders maakt mensen racistisch die dat eerst niet waren, daar is hij ook op uit. Zie zijn laatste reactie op de Kersttoespraak van de koning.

Racisme is ook een vorm van hersenspoeling. We worden niet als racisten geboren, weet iedereen die op een kinderdagverblijf werkt, we worden zo gemaakt. Zonder dat we het door hebben. Dat werd me weer eens duidelijk door een ander boek dat ik las, Over het kolonialisme, een tekst uit 1950 van de intellectueel Aimé Césaire uit Martinique, een Frans departement in de Cariben. Het is geen makkelijke kost maar het was wel een eyeopener voor me. Hij stelt daarin dat Hitler niet verafschuwd werd vanwege zijn misdaden tegen de mensheid maar “vanwege de misdaad tegen de witte mens, de vernedering van de witte mens, en het toepassen van kolonialistische werkwijzen die tot dan toe alleen waren voorbehouden aan de Arabieren uit Algerije, de ongeschoolde contractarbeiders uit India en de Zwarten uit Afrika”.

Het is een schokkende beschuldiging en ik wilde er eerst niet aan maar hoe meer ik er over nadacht hoe meer ik zijn gelijk ging zien. Na de Tweede Wereldoorlog gingen de mensen die Hitler verafschuwden nog steeds op dezelfde manier tekeer tegen niet-witte mensen. Neem de onbespreekbare oorlogsmisdaden van het Nederlandse leger in Indië. Of wat de Fransen aanrichtten in Algerije, ook onbespreekbaar of de Amerikanen in Vietnam, de Russen in Afghanistan. De lijst is lang. Tot aan de oorlogsmisdaden die nu begaan worden tegen de Palestijnen en waarover ook niet gesproken mag worden.

Ja, Hitler was monsterlijk slecht. Maar hij was veel minder een uitzondering dan we graag geloven. Dat we dat wel denken vergroot de kans dat het zich herhaalt. "Nooit meer" heeft nog nooit zo wanhopig geklonken als nu. Of denk je echt dat het sadisme ophoudt bij de nare waarschuwingsbordjes als Wilders nog meer macht krijgt?

De vraag is natuurlijk hoe we dat laatste, nog meer macht, gaan voorkomen. Wilders zelf is er van overtuigd dat hij nog meer mensen kan hersenspoelen, dat hij nog meer stemmen zal krijgen. Dat hij premier kan worden. Veel mensen houden dat voor onmogelijk. Zoals ze ook dachten dat de PVV nooit de grootste kon worden, nooit in de regering zou komen. Nooit is ook in dat opzicht geen krachtuige bezwering gebleken tegen de wedergeboorte van het gevaar.

Hoe ga je de verdere opmars van Wilders voorkomen? Daar zijn vele antwoorden op maar na Lessing zeg ik dit aan de hand van de drie principes van hersenspoeling die ze formuleert. Hij drijft op angst. Zorg daarom dat mensen niet bang zijn of worden. Met mensen bedoel ik vooral PVV-stemmers. Herhaal ook zijn leugens niet steeds, zelfs niet om ze te bestrijden. Laat de waarheid zien. Dat laatste klinkt makkelijk maar hoe moeilijk het is blijkt uit dit ontstellende relaas van Tim van der Pal, journalist van Trouw, die verslag deed van Palestina-demonstraties. Hij zag hoe politici en media de werkelijkheid totaal vervormden tot een totaal ander verhaal en zo de haat voedden.

Tot slot. Geloof niet in simpele slogans. Ook niet die van de mensen waar je het mee eens bent want hersenspoeling is niet gebonden aan politieke voorkeur.

Ik wens u allen vast een goed 2025, in de overtuiging dat we het tot een beter jaar kunnen maken dan we nu voor mogelijk houden.