Zó werkt democratie

Een bonte stoet van politici, academici en columnisten viel de afgelopen weken over elkaar heen om het lef van David Cameron te prijzen. Het had wel iets komisch: de SP die zich aan de rechtse Tories spiegelt, hoogleraren die tegen ‘de elite’ in verzet zeggen te komen.

Wat nu precies de vraag is die aan het Nederlandse volk voorgelegd moet worden, blijkt ondertussen lastiger te formuleren dan gedacht. Logisch, want de discussie over de toekomst van Europa is natuurlijk helemaal geen kwestie die met een simpel ja of nee opgelost kan worden.

Toch kunnen we de wens voor een volksraadpleging niet zo maar wegzetten als een uiting van populisme of retro-nationalisme. Zelfs de grootste euro-gelovige voelt aan dat er iets schuurt. De EU wordt al langer met meer argwaan bekeken dan andere, nationale en lokale, bestuurslagen. Door de problemen met de euro en de lange reeks van crisistoppen is het vertrouwen verder weggezakt. Hoewel er steun is om de onderlinge afspraken tussen lidstaten en het toezicht op de banken aan te scherpen, heerst er een gevoel dat de controle over het Europese project weg glipt.

Daar kunnen we onze ogen dus niet voor sluiten. Met het delen van bevoegdheden en het aanscherpen van onderlinge afspraken is de noodzaak om Europa democratischer te organiseren groter dan ooit. De Raad van State wees hier in een recent advies op en waarschuwde terecht voor “democratische vervreemding”. Maar hoe verbeter je de grip op EU-besluitvorming en vergroot je het gevoel dat mensen zich vertegenwoordigd voelen als het over Europa gaat?

Om te beginnen ligt er een belangrijke verantwoordelijkheid bij nationale parlementen om het optreden van bewindslieden, in het bijzonder de minister-president, beter te controleren. Zo moeten wij de premier voortaan niet alleen met een concreet mandaat naar Brussel sturen, maar hem na gedane zaken ook direct naar de Kamer roepen om geboekte resultaten toe te lichten. Eerlijk zijn over compromissen en risico’s hoort daar uiteraard bij. Ook op andere manieren kunnen we de regering veel dichter op de huid zitten; iedere volksvertegenwoordiger moet voortaan EU-specialist zijn.

Ook op het Europese niveau valt er een hoop te verbeteren. Zo is de “methode Van Rompuy” – veel achterkamertjesgesprekken, pas op het allerlaatste moment naar buiten brengen wat er tijdens een top besproken wordt – te ondoorzichtig. Hetzelfde geldt voor de grote hoeveelheid vertrouwelijke stukken en de gebrekkige controle van Europese subsidies. Brussel dient de ramen open te gooien en moet voldoen aan de moderne eisen van transparantie en verantwoording. Het gaat er niet eens om of er iets te verbergen is; zodra de schijn van geheimzinnigheid wordt gewekt, is de schade al geleden.

En dan nog iets dat we onder ogen moeten zien. Het crisismanagement van de afgelopen jaren heeft weliswaar tot een zekere mate van stabiliteit geleid, maar het resultaat van al dat knip- en plakwerk is niet fraai: een begrotingspact buiten het EU-verdrag, een dreigende verwijdering tussen eurolanden en de rest en, bovenal, onduidelijkheid over waar het nu toch precies heen moet met het Europese project.

De kern van een democratisch Europa schuilt in het vermogen van politici om hun visie op de toekomst van de EU helder uiteen te zetten. Sommige partijen zullen voor een EU-exit pleiten, andere voor een federalistische vlucht naar voren en weer andere, waaronder mijn eigen partij, voor een doorwrochte middenweg.

Voor de PvdA draait Europa om de geschiedenis die we met onze buren delen en om de uitdagingen waar we samen voor staan: vrede en veiligheid, groei en banen, klimaat en energie. Het gaat om ons eigenbelang als open handelsland en om de lotsverbondenheid met landen in politiek of economisch zwaar weer. We blijven daarbij kritisch op wat in Brussel geregeld moet worden en eisen een sobere en toekomstgerichte EU-begroting. Door elkaar scherp te houden – zo nodig met strenge afspraken – voorkomen we dat we tegen elkaar uitgespeeld worden en maken we Europa sterker en socialer.

Dat is onze inzet en daar maken we ons politiek hard voor. Met wie er anders over denkt gaan we graag het debat aan, en de strijd om de kiezer. Zó werkt democratie.