Zo ontstaan al die coronavarianten

Zoals veel mensen weten heb ik biologie gestudeerd en daar bijna twintig jaar les in gegeven op het Wagenings Lyceum. Om mij heen merkte ik dat veel mensen geen flauw idee hebben hoe varianten of mutanten van virussen ontstaan. Hoe is bijvoorbeeld de delta-variant ontstaan die besmettelijker is dan wat we hiervoor hadden, waardoor nu de versoepelingen weer gedeeltelijk moesten worden teruggedraaid? Ik zal het uitleggen zonder moeilijke woorden te gebruiken.

Een virus is een piepklein ziektekiempje dat is opgebouwd uit een kern van erfelijk materiaal met daaromheen een hoesje van eiwit. Wanneer zo’n virusje landt op de vochtige, zachte binnenkant van je neus, mond of keel of in de omranding van je ogen, nestelt het zich daar eerst behaaglijk. Maar al gauw daarna gaat het proberen zich te vermeerderen.

Kopieerfabriek Een virus heeft het onwaarschijnlijke vermogen ons lichaam ertoe te brengen een soort fabriek te worden die hem heel precies gaat namaken. Voor het opbouwen van die kopieën zijn natuurlijk bouwstenen nodig, zowel voor zijn kern van erfelijk materiaal als voor zijn eiwithoesje. Die bouwstenen zijn afkomstig uit ons eigen lichaam en die geven wij hem dus als het ware cadeau. En dat is dan meteen het begin van het ziek worden.

Maar voor het virus is dat kleine beetje ziek niet genoeg, die nieuwe kopieën trekken dieper het lichaam in. In die zachte, vochtige plekken waar ze nu zitten, lopen genoeg bloedvaatjes rond. En als ze eenmaal in een bloedvaatje zijn binnengedrongen, laten ze zich met het bloed meevoeren naar andere organen. Daar begint ons lichaam op dezelfde manier weer nieuwe kopieën van ze te fabriceren. En zo ontstaan er miljoenen viruskopieën, die er samen keihard aan gaan werken ons nog zieker te maken.

Gek genoeg doet ons lichaam tegelijkertijd nog iets heel anders: het gaat proberen zoveel mogelijk van die viruskopieën onschadelijk te maken en op te ruimen. Dit verdedigingswerk van ons lichaam ondersteun je wanneer je je laat vaccineren.

Ontstaan van mutanten Maar hoe ontstaan nu varianten of mutanten? Dat gebeurt tijdens het fabriceren van de kopieën. Die kopieën moeten natuurlijk precies identiek zijn aan het oorspronkelijke virus. En vrijwel altijd gaat dat ook helemaal goed, maar een heel enkele keer wordt daarbij een foutje gemaakt. Dan ontstaat er dus één enkel virusje dat een héél klein beetje anders is dan het oorspronkelijke virus. Bijna altijd is dat foutje in het nadeel van die variant of mutant en dan wordt hij meteen door onze verdediging opgeruimd, zonder dat iemand er ooit iets van gemerkt heeft.

Maar een heel enkele keer is zo’n foutje juist in het voordeel van dat ene nieuwgemaakte virusje. Bijvoorbeeld doordat het beter kan binnendringen in nieuwe organen of doordat het beter in staat is de verdediging te verslaan. Dan blijft die mutant dus bestaan en begint ons lichaam kopieën van hem te fabriceren, die dus allemaal datzelfde voordeel hebben. Doordat die nieuwe kopieën allemaal een voorsprong hebben op de oude kopieën, zullen ze die verdringen, zodat de zieke persoon propvol komt te zitten met die nieuwe mutanten. En wanneer die persoon dan weer nieuwe mensen gaat besmetten, gebeurt dat dus met die nieuwe mutant.

Waar ontstaan de meeste mutanten? Al met al is de kans dat een nieuwe variant of mutant ontstaat dus heel erg klein, maar die kans is groter naarmate er meer kopiëringen plaats vinden, want die foutjes ontstaan bij dat kopiëren. Hoe meer kopiëringen, hoe meer kans dat er foutjes worden gemaakt en hoe meer kans dat zo’n foutje in het voordeel is van die ene nieuw gemaakte kopie, de nieuwe mutant.

De kans dat zo’n nieuwe mutant vervolgens de kans krijgt veel nieuwe mensen te besmetten is natuurlijk het grootst in gebieden waar nog grote aantallen mensen rondlopen die vatbaar zijn voor het virus. En dat zijn precies de gebieden waar nog maar weinig mensen zijn gevaccineerd, dus niet alleen hier in Nederland of Europa, maar ook in de vele dichtbevolkte gebieden in andere werelddelen, ver weg van hier.

Hoe meer kansen de mutant krijgt om nieuwe mensen te besmetten, hoe meer kopiëringen er plaats zullen vinden en hoe meer foutjes er zullen worden gemaakt die zelfs voor dit nieuwe virus nog weer voordeliger zijn. Enzovoort, enzovoort. Geen wonder dus dat de meeste mutanten die ons hier in Nederland tot nu toe zijn komen lastig vallen, alfa, bèta, gamma, delta, enzovoort, zijn ontstaan in zulke gebieden.