Zo kan Baudet volgende maand verslagen worden

De uitslag van de Provinciale Staten-verkiezingen, direct gevolgd door de van onfrisse ideeën doordrenkte overwinningsspeech van FvD-leider Baudet, veroorzaakten een schokgolf. Twitter ontplofte, opiniemakers tikten er driftig op los, Freek de Jonge kwam in actie en de rest van Nederland verzuchtte met bezorgde blik ‘het is toch wat’. Ja, het is wat. En het is nog erger. Over anderhalve maand dreigt het nog een keer te gebeuren, met de Europese verkiezingen van 23 mei.

De partij van Baudet kan opnieuw zomaar de grootste worden en dan zal zich herhalen wat al twintig jaar gebeurt: de media staan daarna vol met verhalen over boze burgers, die soms niet eens precies weten waar ze boos over zijn, opiniemakers gaan met nog meer historische bronnen aantonen dat er nu toch héél duidelijk parallellen zijn met de jaren dertig en links krijgt zoals gebruikelijk overal de schuld van. Het helpt allemaal geen ene moer.

Populisten, rechtsextremisten, fascisten of hoe je ze ook wilt noemen versla je niet door louter tegen ze te zijn. Dat werkte misschien tot aan de jaren negentig maar in die tijd werden ideologieën zogenaamd overboord gezet – het beruchte ‘einde van de geschiedenis’ – en daarmee ook het idee van de mogelijke heropleving van het fascisme. Het beroemde ‘Nooit meer’ van de concentratiekampoverlevenden werd een voor lief genomen constatering in plaats van een vastberaden voornemen. Refereren aan de oorlog werd taboe verklaard: Godwin! Wie zorgen uitte werd uitgelachen of weggezet als iemand die zijn opponent de mond wil snoeren.

Met als resultaat dat de speech van de nieuwste politieke winnaar ‘gewoon’ fascistische elementen bevatte. Dat waar door anti-fascisten altijd voor gewaarschuwd werd, is uitgekomen maar op de een of andere manier vindt die constatering geen weerklank in het publieke debat. Het is het verschil tussen gelijk hebben en gelijk krijgen.

De overwinning ligt als er niets verandert voor Baudet straks voor het oprapen omdat de opkomst bij de Europese verkiezingen traditioneel laag is, vier jaar geleden 39 procent, en hij zijn kiezers goed weet te mobiliseren door heel duidelijk tegen de Europese Unie te zijn. Je kunt het rijtje waar hij tegen is zelf opnoemen. Sterker nog, de kans is groot dat je beter weet waar Baudet tegen is dan waar de andere partijen vóór zijn. En daarin zit het probleem en schuilt ook de oplossing. Dat kunnen we leren van Zwitserland.

Zwitserland kampt sinds de jaren negentig met een machtige populistische stroming, met als grootste partij de SVP, goed voor bijna 30 procent van de stemmen, die via referenda het ene na het andere zeer rechtse voorstel op de agenda zette. In 2014 was er een Brexit-achtig referendum over het opzeggen van immigratieverdragen met de EU. De populisten wonnen met 0,5 procent verschil en de rest van Zwitserland schrok zich een hoedje. Onder hen ook een groep studenten die besloten dat het genoeg was geweest. Ze stoorden zich aan de apathie van de andere partijen en bedachten een strategie om een herhaling van de populistische overwinning te voorkomen. En die slaagde. Inmiddels hebben de studenten de populisten bij vijf referenda op rij verslagen.

Hun campagnes, genaamd Operation Libero , zitten knap in elkaar. Ze dragen vrolijkheid uit en laten woede achterwege. Je kunt je bijvoorbeeld makkelijk bij hen aansluiten door roze sokken te kopen en aan te trekken. Maar het belangrijkste is dit: ze zijn niet tégen, maar vóór.

De studenten beseften een belangrijke les die de Amerikaanse taalkundige George Lakoff eerder verwoordde: als je alleen maar ergens tegen bent, versterk je de boodschap van de tegenstander. Open Twitter of Facebook of – toegegeven – Joop en je ziet het. Ook al volg je Baudet en zijn kornuiten niet, zijn boodschap wordt je opgediend door de mensen die het er niet mee eens zijn. Dat gebeurde ook bij Trump. De verkiezingsleuze van Trump was bekender dan die van Clinton omdat de tegenstanders er maar tegenin bleven gaan.

Natuurlijk is het goed om tegen te zijn maar als je alleen maar tegen bent betekent het ook dat je zogezegd in het frame stapt van de populisten. Je gaat tegen hen tekeer door te herhalen wat zij zeggen. Zij bepalen dan de agenda, het onderwerp en de invalshoek. Hoeveel argumenten je vervolgens ook aanlevert, dat kun je niet meer veranderen. Als je eenmaal in het frame van je tegenstander stapt kom je er niet meer uit, is een les van Lakoff. En in dat frame word je altijd verslagen. Daar dient het immers voor.

In het geval van Zwitserland betrof dat in 2016 een voorstel van de SVP om – onder het mom van criminaliteitsbestrijding – inwoners met een buitenlandse nationaliteit het land uit te zetten als ze binnen tien jaar twee keer door de rechter veroordeeld werden. De studenten realiseerden zich dat als ze daar tegen zouden protesteren ze in het frame van de populisten stapten. Ze zouden makkelijk weggezet kunnen worden als types die opkomen voor criminele migranten. Dat wilden ze niet, niet alleen omdat het niet klopte maar ook omdat je met zo’n imago nooit meer kunt winnen. Ze besloten daarom het in hun campagne helemaal niet over criminaliteit of migranten te hebben maar over de rechtsstaat. Daar ging het immers over. Lakoff noemt dat ‘reframen’, je pakt het onderwerp wel op maar geeft daar je eigen kader aan.

Het SVP-voorstel kwam er in de praktijk op neer dat iemand die binnen tien jaar twee kleine overtredingen begaat, bijvoorbeeld in het verkeer, uit het land verbannen zou worden. Dat is een onrechtvaardige straf die niet past binnen een rechtsstaat en daar voerden de studenten campagne op. Het voorstel van de SVP was immers in strijd met wat Zwitserland is, een land van plichtsgetrouwe burgers die hechten aan eerlijke regels die voor iedereen gelijk zijn.

De aanpak werkte. De SVP werd hun belangrijkste wapen, een voorspelbare tegenreactie uitlokken die hun boodschap versterkt, uit handen geslagen. In plaats daarvan werd het debat inhoudelijk en moesten ze gaan uitleggen wat ze nu eigenlijk wilden met hun plan en waarom ze tegen de rechtsstaat zijn. Het resultaat? Voordat de studenten Operation Libero startten, bleek uit peilingen dat 66 procent van de Zwitsers voor het voorstel van de populisten was. Door de campagne veranderde dat dramatisch. Het voorstel werd uiteindelijk met 59 procent van de stemmen verworpen bij een recordopkomst van bijna 64 procent. De leider van de SVP verklaarde na de verpletterende uitslag dat hij geen idee had wat hen was overkomen.

Verkiezingen zijn natuurlijk geen referendum. En Nederland is geen Zwitserland. Forum voor Democratie werd bij de Provinciale Staten-verkiezingen weliswaar de grootste partij maar haalt ‘slechts’ 15 procent van de stemmen. Je zou het aan de commentaren niet aflezen maar dat komt niet eens in de buurt van een meerderheid.

Toch is de strategie van de studenten ook toepasbaar bij de Europese verkiezingen. Het ligt voor de hand te denken dat de puinhoop van de Brexit tegen Baudet gaat werken. Maar dat is niet voldoende. Als je hem er alleen op aanvalt zal hij de kans grijpen om met zijn anti-Brussel sprookjes te komen.

Sterker is om te wijzen op wat de Europese Unie ons brengt. Het is goed en verstandig om als landen samen te werken en dat zo efficiënt mogelijk te doen. Je zou het door de beeldvorming niet denken maar de Unie is daar in geschiedenis van de mensheid het beste voorbeeld van. De ellende die de Brexit brengt, laat zien wat er gebeurt als je die samenwerking stopt of op inefficiënte manier wilt voortzetten. De Unie laat ook zien wat samenwerken betekent. Terwijl de Britten elkaar de tent uitvechten en het land verdeelder raakt dan ooit vormen de andere Europese lidstaten een front en zijn solidair met elkaar. Wat heb je liever?

Het zal je niet ontgaan dat grote multinationals de macht in de wereld aan het overnemen zijn. Ze zijn nu al vaak machtiger dan landen en trekken zich weinig tot niets aan van lokale wetten. De Unie is voor burgers het belangrijkste middel om ze tegen te kunnen houden. Denk maar aan hoe Microsoft door Europa begin deze eeuw op de knieën werd gedwongen hun monopoliepraktijken op internet op te geven. Het resultaat is bekend, online is de almacht van het bedrijf gebroken.

De Europese Unie zorgt er ook voor dat mensenrechten gerespecteerd worden. Dat gebeurt door onafhankelijke instanties als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, de plek waar bijvoorbeeld klokkenluiders het gelijk konden halen dat ze bij geen enkele nationale rechtbank kregen. Brexiteers willen daar vanaf en beweren dat zij de mensenrechten wel op hun eigen manier waarborgen. Dan weet je wel wat ze van plan zijn.

Flavia Kleiner, een van de mede-oprichters van Operation Libero zei het afgelopen november helder in The Guardian :

Er is veel kritiek mogelijk op de Europese Unie, net zoals er veel kritiek mogelijk is op het parlement in Den Haag maar het ontmantelen of zelfs afschaffen ervan is niet de oplossing. Dat is als je huis in brand steken omdat de vloer kraakt. Een goede verbouwing doet wonderen en dat betekent plannen, verbeteren en werken.

Daar gaan de Europese verkiezingen over. Ja, het is een lastige materie maar dat zijn de plots van Game of Thrones ongetwijfeld ook. Toch doen heel veel mensen moeite om die te volgen en te doorgronden. De Europese verkiezingen zijn geen amusement, ze gaan om je manier van leven en die van anderen. Dit is politiek: protesteer tegen wat je niet zint, maar verdedig ook wat je belangrijk vindt en probeer vooral te veroveren wat je wilt bereiken. Die drie zaken zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in een democratie. Er is wat te protesteren, te verdedigen en te veroveren op 23 mei. Doe dat met heel je hart en hoofd en ga vooral stemmen.