Zo begint het fascisme

Stel je voor dat er ergens in een Oost-Europees land demonstraties tegen het regeringsbeleid zijn afgekondigd. En stel je voor dat op al die demonstraties regeringsgezinde hooligans zouden afkomen, soms na indirecte aanmoediging van de burgemeesters van provincieplaatsen. En stel je vervolgens voor dat sommige van die demonstraties afgelast worden, omdat de politie ‘de veiligheid niet kan garanderen’. Waar er wel gedemonstreerd wordt en het tot aanvallen van de hooligans op de demonstranten komt, worden die laatste door de politie afgevoerd ‘voor hun eigen veiligheid’. In zo’n situatie zouden we spreken van een ernstige schending van de mensenrechten. Amnesty zou klaarstaan om deze zware inbreuk op de rechtsstaat te veroordelen. Als het vaker zou voorkomen zou Timmermans eisen dat de EU ingrijpt.

Precies dit is wat er gisteren gebeurd is in Nederland. Door onwil, onkunde of onverschilligheid van het wettig gezag, is het straattuig gelukt het merendeel van de vreedzame demonstraties tegen Zwarte Piet die zaterdag gepland stonden te verstoren, of zelfs vooral al afgelast te krijgen. Van de  achttien geplande intochten  verliepen er slechts vier zonder incidenten. Bij de rest moesten de anti-piet demonstranten vluchten voor voetbalhooligans en neo-nazi’s, terwijl de politie telkens  te laat of te weinig  ingreep ( overzicht hier ).

Dit is een levensgevaarlijke situatie. Wat het straattuig hiervan geleerd heeft, is dat met geweld andermans demonstratie verstoren  werkt. Immers, het is de politie niet gelukt om zodanig in te grijpen dat het demonstratierecht van Kick Out Zwarte Piet gerespecteerd werd. Bovendien was er na de demonstraties geen enkele reactie uit de politiek, terwijl die normaal gesproken als eerste klaar staan om zichzelf als verdedigers van de vrijheid van meningsuiting op te werpen. Enkel Jesse Klaver, Lodewijk Asscher en John Jorritsma (burgemeester van Eindhoven) spraken zich uit tegen het geweld. Voor de rest bleef het doodstil.

Dit maakt het nog veel erger, omdat de politiek door de combinatie van aanmoedigen vooraf, halfzacht politie-ingrijpen en stilte achteraf de schijn op zich laadt dat men vrede heeft met hoe het gelopen is. Voor een politicus die het minder nauw neemt met de rechtsstaat is de verleiding om de (dreiging van) straatgeweld als excuus in te zetten immers levensgroot: op die manier ontsnap je aan de onpopulaire demonstratie, maar ligt de schuld van het verbieden ervan niet bij jou. Als een echte Pontius Pilatus kun je je handen wassen:  jij  bent fatsoenlijk, maar ja, die relschoppers, he? Jammer dan, volgend jaar beter.

En daar ligt het echte gevaar van de gebeurtenissen van gister: zodra het beeld beklijft dat de politiek de dreiging van straatgeweld inzet als beleidsmiddel, is de weg naar het fascisme geopend. Vergeet niet dat in Duitsland en Italië het fascisme ook begon als knokploegen die het vuile werk voor conservatieve elites opknapten, door linkse demonstraties uit elkaar te slaan. Zodra onder- en bovenwereld via zo’n een-tweetje gaan werken, kom je in een spiraal waarin de straat uiteindelijk de macht naar zich toe zal trekken. We moeten nu handelen, om te voorkomen dat dat in Nederland gebeurt.

De overheid heeft gisteren een flinke steek laten vallen, en ik wil best geloven dat dat per ongeluk gebeurd is (hoewel de blinde vlek die de politie gisteren toonde voor extreemrechts geweld wel degelijk in een patroon past). Maar dat maakt het alleen maar des te urgenter dat de politiek zich nu uitspreekt, dat de relschoppers alsnog gearresteerd worden, en dat ze streng gestraft worden.

Als we over ons kant laten gaan, dan is het hek van de dam. Denk niet dat dit gaat eindigen met Zwarte Piet. Zodra het straattuig aan de macht geroken heeft, zullen ze meer willen. Nu is het Zwarte Piet, volgende keer is het de Gay Pride. De geschiedenis leert ons dat de brave bestuurder die dit soort eigenrichting laat gebeuren, uiteindelijk ook zelf weggeblazen wordt door het geweld dat hij heeft toegestaan of aangemoedigd.

PS: Na het schrijven van dit artikel heeft minister Grapperhaus zich uitgesproken tegen de belemmering van het recht op demonstratie en aangekondigd dat justitie er tegen op zal treden.