Zingen tegen de wanvertoning van kleinburgerlijkheid

“I can’t breathe” wordt met veel moeite tot 11 keer gefluisterd vanaf de stoep op een zomerdag in Staten Island. Politie probeert een zwarte man te arresteren. Machteloos, op de grond, wordt hij omringd door agenten, waarbij één van hen hem op onorthodoxe wijze probeert te bedwingen. Een buurtgenoot neemt het gebeuren met een gsm op. Even later is Eric Garner er niet meer. De wurggreep van de agent liet hem levenloos. Het is 2014. De lijst van omgekomen mensen van kleur is sindsdien niet meer bij te houden. Met Floyd als laatste slachtoffer. En toen was het genoeg… Of toch niet?

Toen Amadou Diallo door agenten met 41 (!) kogels doorzeefd werd toen hij zijn portemonnee tevoorschijn haalde, kwam de crème-de-la-crème van de ‘East-coast’ Hiphop-scene bij elkaar om een EP op te nemen. Sublime produceerde “April 29” na de rellen in 1992 wanneer Rodney King door een groep witte agenten op brute wijze wordt mishandeld. Voor Eric Garner produceerde een Engelse producer het nummer ‘I can’t breathe’. De 12-jarige Tamir Rice die door agenten werd omgebracht, vormde de inspiratie voor het protestnummer ‘Alright’ van Kendrick Lamar. Rapper Conway werd geraakt door de dood door politiegeweld van Ahmaud Arbery en Breonna Taylor en maakte ‘Front Lines’. Pussy Riot, Parcas & Dillom componeerden een song om te protesteren tegen seksistisch (politie)geweld in Latijns Amerika.

Liefst drie hiphop-artiesten componeerden songs naar aanleiding van Mitch Henriquez. Deze werd, na een onsympathieke geste naar een groepje agenten, in een nekklem gezet door datzelfde groepje. Hij liet het leven. Voor de doodgeschoten Rishi (17) op Den Haag Holland Spoor in 2013, werden 2 succesvolle theatervoorstellingen geproduceerd. Discriminatie is echt, ook in Nederland: de Belastingdienst doet aan stelselmatig etnisch profileren, elk jaar – half november – zien we de ‘sieg heils’, het verschijnen van intimiderende bewegingen en horen we het bulderen van racistische koren. Dit jaar nog: politiechef Aboulouafa klapt uit de school door kritiek te leveren over de uitvoering van haar Haagse collegae. Deze zou discriminatie in de hand werken. Het werd haar niet in dank afgenomen. De Rijksoverheid constateert dat discriminatie-incidenten sinds 2019 zijn toegenomen. Een verhoging van 17%.

“Ik vind racisme ook erg, maar dit is onverantwoord.” Mensen buitelen over elkaar heen om de protestactie in Amsterdam te veroordelen. “Ze hadden toch een online petitie kunnen starten?” Er was zelfs een creatieveling die geloofde dat we op balkons met protestborden konden staan en er vervolgens een drone langs kon vliegen die het ‘protest’ zou opnemen. Protest is bedoeld om te verstoren, om wakker te schudden. Het zit in de definitie verweven. De effecten van protest op cultuur zijn o.a. in de muziek te vinden. Elke generatie heeft zijn protestliederen. Sommige protesten zijn incidenteel, andere blijven decennia lang doorlopen.

Ik vraag me hardop af: mensen met zoveel kritiek, zoveel oordeel over de Amsterdamse ‘Black Lives Matter’ protesten; heeft hun bekrompenheid de protestgeest uit hun herinnering gewist? Zoek de muziek bij je geboortejaar: jaren ’40: Woody Guthrie, jaren ’50: Pete Seeger, The Weavers, jaren ’60: Bob Dylan, James Brown, Joan Baez & werkelijk haast alle bands uit die tijd (bekijk de line-up van Woodstock), jaren ’70: Edwin Starr, John Lennon, Joni Mitchell, Marvin Gaye. De jaren ’80: Bruce Springsteen, Frankie goes to Hollywood, Nena… De Chileense popmuziek staat bol van protestliederen. En Nederland? Denk aan: ‘Welterusten, meneer de president’? Maar ook protestliederen van componisten in de klassieke muziek: Sibelius, Beethoven’s “Ode aan de vreugde”, Rossini, Mendelssohn, Poulenc’s “Salve Regina”, Verdi’s “Va Pensiero”.

Het lijkt me sterk dat de massa mensen die (online) tekeer gaan om hun ongenoegen over de Amsterdamse protestactie te spuien, in hun tijd niet heeft meegesprongen op “Killing in the Name”, “Sunday Bloody Sunday”, “Get up, Stand up”, “They don’t care about us”, “Zombie” of “Invisible Sun”. We zijn een burgerlijk zootje geworden. Nette mensen met eigenzinnige, egoïstische waarden. Als ons straatje maar schoon is. Ons buikje gevuld.

Als we niet protesteren, als we niet zingen, dan beamen we dat het leven zin heeft wanneer anderen worden beperkt. Dat het leven waarde heeft, ondanks dat de ander onderdrukt wordt. Dat we ongestraft onze ogen kunnen sluiten voor onrecht, voor misstanden en onrechtmatig gebruik van macht.

Als we niet zingen, dan houden we contrasten in stand.

Nooit in de geschiedenis van de mensheid is er een protest geweest dat goedkeuring door de overheersende klasse kon wegdragen. Zelfs Gandhi’s vreedzame mars werd door de Britse overheersers onverbiddelijk afgestraft. Mensen blijven protesteren voor hun recht, mensen blijven zingen. Zelfs tijdens de Spaanse Griep (een ergere epidemie dan de huidige) werd er geprotesteerd in Amsterdam tegen de Grote Schaarste. Dat protest zwengelde het regerende besef aan dat er consessies gemaakt moesten worden om het land niet in totale armoede te laten storten en de burger bij te staan.

‘Ik vind het ook erg’ klinkt alsof het gewenste pakje boter helaas niet meer op voorraad was bij de kruidenier. Het kent geen urgentie, is niet doordrongen van de noodzaak. De open wond die racisme heet wordt wederom bedekt. De aandacht afgeleid. Het is de burgemeester die onverantwoord handelt. Of de aanzet tot ‘een 2e golf’. Of de horeca-uitbater heeft zo lang moeten lijden. Er is genoeg materiaal te vinden om het maar niet te hebben over waar duizenden mensen zich over hebben uitgesproken. Waarover zij zingen.

Het is eenvoudig te oordelen. Het is veel lastiger te luisteren. Omdat als we echt luisteren, we horen wat er gezegd wordt, namelijk: ‘er is pijn.’

Als we dit zien, erkennen, begrijpen; alleen dan is er ruimte om te helen. En dan begrijpen we ‘Strange Fruit’ van Billie Holiday misschien ook veel, veel beter.