Zembla en het conflict met persvoorlichters

Op 13 april 2018 wordt Zembla-journalist Ton van der Ham gearresteerd in het UMC Utrecht. Het is het gevolg van een totaal ontspoorde relatie tussen een persvoorlichter aan de ene kant en de journalist aan de andere kant. Hoewel deze escalatie een uitzondering is, is een conflict tussen woordvoerders en journalisten dat helaas niet. In een nieuwe aflevering van de Zembla Podcast praten Ton van der Ham en eindredacteur Manon Blaas hierover. 

De arrestatie van Ton van der Ham in het UMC Utrecht heeft een lange aanloop. Vanaf 2015 doet hij onderzoek naar misstanden in het ziekenhuis. Hij maakt voor Zembla drie uitzendingen over de angstcultuur en verzwegen calamiteiten op KNO-afdeling van het ziekenhuis. Toen Ton, samen met zijn collega Norbert Reintjens, met het onderzoek begon, herkende hij meteen een typische reflex, vertelt hij in de podcast: “Wij werden de vijand. Ze gingen op zoek naar wie onze bronnen waren, in plaats van uit te zoeken wat er aan de hand is in hun eigen ziekenhuis. Dat werd een hele gespannen verhouding.” 

Die spanning is er nog steeds als Ton in 2018 door een doodzieke patiënt wordt uitgenodigd voor een lezing in het ziekenhuis. Na lang wikken en wegen besluit hij te gaan, met camera, omdat andere journalisten ook filmopnames mogen maken. Maar bij aankomst in het ziekenhuis wordt hij tegengehouden door de woordvoerder. Ook na afloop van de lezing mag hij geen opnames maken, terwijl dat was afgesproken. Als hij dat toch probeert, wordt hij gearresteerd.

Waarom is er zoveel wantrouwen?
Omdat Ton in zijn werk regelmatig botst met persvoorlichters, wilde hij hier meer over te weten komen. Eind 2021 trekt hij daarom drie maanden lang naar Oxford - naar het Reuters Institute for the Study of Journalisme - om hier onderzoek naar te doen. Waarom is er zoveel wantrouwen over en weer tussen onderzoeksjournalisten en persvoorlichters? Kan dat niet beter? En moet het niet beter om goede journalistieke verhalen te kunnen maken?  Ton spreekt in zijn onderzoek met tientallen woordvoerders, communicatieadviseurs en PR-medewerkers. Het spannendste gesprek is tussen hem de de woordvoerder die hem liet arresteren: Eric Trinthamer. Ze hebben elkaar sinds de arrestatie niet meer gesproken. “Ik realiseerde me nu pas dat de confrontatie in het UMC Utrecht voor hem ook heel intimiderend moet zijn geweest.” vertelt Ton: “Ik zag hem als een opponent en hij zag mij als een opponent en dan zit je in een situatie dat je je niet meer in de ander kan verplaatsen. Hij vertrouwde mij niet, hij vond mij echt gevaarlijk.”

Wat weten ze allemaal? En wat weten ze nog meer?
In het gesprek zegt Trinthamer dat hij de situatie destijds anders had moeten aanpakken. Dat hij Ton had moeten bellen om uit te leggen hoe ingewikkeld de zaak lag in het ziekenhuis en had moeten proberen om afspraken te maken.  Ton vertelt dat hij, onder andere door het gesprek met Trinthamer, weet dat het ongelooflijk belangrijk is om je in elkaar te verplaatsen. En dat het belangrijk is om te snappen wat de impact is van het werk dat Zembla doet. “Als wij bellen, ontstaat er meteen paniek en stress: wat weten zij dat wij niet weten? En wat weten ze nog meer?”  Die spanning moet er vanaf, want nu overheerst het wantrouwen: “We hoeven geen vrienden te zijn, maar er zou op z’n minst wederzijds vertrouwen moeten zijn.” zegt Manon Blaas. “Zij moeten erop vertrouwen dat wij fair, verantwoordelijk en journalistiek rechtvaardig ons werk doen, en wij moeten erop vertrouwen dat wij eerlijk antwoord krijgen.”  

Beluister het hele gesprek in de Zembla Podcast: