Zelfscankassa's maken van gewone klanten dieven, duizenden winkelverboden per jaar uitgedeeld
Supermarkten en winkelketens vaardigen jaarlijks zeker duizenden winkelverboden uit. Daar komt geen politie of rechter aan te pas. De bedrijven gaan over tot de maatregel omdat het aantal winkeldiefstal spectaculair is toegenomen na invoering van de zelfscankassa's. waarbij de verantwoordelijkheid voor het afrekenen geheel bij de klant wordt gelegd. De winkels controleren - veelal steekproefgewijs - na het afrekenen of alle artikelen betaald zijn. Wie een of meerdere artikelen niet gescand heeft krijgt een particuliere boete - in de vorm van een te betalen 'schadevergoedeing' - en een winkelverbod. In de praktijk komt het overigens ook voor dat klanten artikelen dubbel betalen, bijvoorbeeld omdat de scanapparatuur niet goed functioneert. Daar staan voor het bedrijf zelf geen sancties op.
Evenmin is niet iedereen zich er bewust van dat een artikel niet gescand is. RTL Nieuws laat een slachtoffer van een vergisscan aan het woord:
Marieke* uit Amsterdam kreeg een winkelverbod opgelegd van twaalf maanden. "Ik mocht een jaar lang de winkel niet in omdat ik een keukenrol was vergeten te scannen", zegt ze. Het gebeurde zonder opzet, verzekert ze. "Ik stond enorm te hannesen met die scanner. Toen een beveiliger vroeg of hij mijn bon mocht controleren, bleek het keukenpapier er niet op te staan. Vervolgens moest ik een formulier invullen met mijn gegevens en werd een kopie van mijn identiteitsbewijs gemaakt. Ik mocht een jaar lang niet meer komen. Als ik toch kwam zouden ze de politie bellen, omdat ik dan huisvredebreuk zou plegen."
Het bedrijf Soda (Service Organisatie Directe Aansprakelijkheidstelling) verzorgt de afhandeling van de particuliere boetes en winkelverboden die klanten krijgen. De hoogte van de schadevergoeding en de duur van het winkelverbod bepaalt de winkel zelf. De duur kan oplopen tot wel twee jaar wat in bepaalde gebieden waar de winkel de facto een monopoliepositie bezit tot veel hinder voor de getroffen persoon kan leiden. Ook kan de winkeleigenaar bepalen dat het verbod miet alleen voor de eigen zaak maar voor een heel gebied geldt.
De zelfscankassa's veroorzaken niet alleen vergissingen maar blijken ook diefstal uit te lokken. Winkelketen Action heeft vanwege de toename van het aantal diefstallen de kassa in een aantal filialen weer weggehaald om te voorkomen dat klanten in de verleiding worden gebracht. Dat laatste wordt overigens officieel ontkend door het bedrijf maar RTL Nieuws hoorde van medewerkers dat het wel degelijk de reden is.
Sommige winkels gaan nog verder met eigenrichting en hangen foto's van verbannen klanten in de personeelsruimte. De particuliere afhandeling van echte misdrijven heeft voor de betrokken criminelen een voordeel: omdat de politie niet wordt ingeschakeld krijgen ze ook geen strafblad.