Zelfs Bono....

Zelfs Bono, de zanger van de Ierse band U2 en de held uit mijn jeugd. In de laatste van een reeks onthullingen, ‘Paradise Papers’, dook zijn naam op. Het was al bekend dat hij een brievenbusmaatschappij in Nederland had. Nu bleek ook dat hij geld stak in een bedrijf in Malta, waar hij als buitenlandse eigenaar over winsten slechts 5% belasting hoefde te betalen. En dat hij via Malta investeerde in een Litouws winkelcentrum, dat verdacht werd van belastingontwijking.

Het valt op hoe grenzeloos kapitaal is. Het kan overal in de wereld opduiken, niet te achterhalen voor belastingdiensten tenzij er een onthulling als Paradise Papers is. Het gaat bovenal alle schaamte voorbij. Bono verweeft in de concerten van U2 graag politieke boodschappen over armoedebestrijding en vrede. Hij heeft zich daarnaast onder meer ingezet voor schuldverlichting voor Afrika en heeft one.org geïnitieerd. Maar ook hij, zelfs Bono, bezwijkt voor de verleiding van belastingontwijking, waarvan juist ontwikkelingslanden de dupe blijken. Een moreel appel op de welgestelden en de grote bedrijven  is onvoldoende om aan de praktijken een eind te maken.

De Europese Unie kan en moet het voortouw nemen. Het journalistencollectief ICIJ heeft met Paradise Paper weer laten zien hoe effectief transparantie is. Veel van de beleggingen en investeringen kunnen het daglicht niet verdragen. Er zijn Europese voorstellen om publiek te maken waar grote bedrijven winst maken en winstbelasting betalen (country by country reporting) en wie de uiteindelijk eigenaar van een bedrijf is. De Europese Unie wil belastingparadijzen dwingen tot informatie-uitwisseling door het opstellen van een zwarte lijst. Bovendien kunnen de lidstaten  komen tot een effectievere belastingheffing, bijvoorbeeld door een Europese grondslag voor de winstbelasting en door te heffen op winsten naar belastingparadijzen (switch-over clause). Maar veel van de voorstellen zijn gesneuveld of zijn verwaterd of worden getraineerd. Er wordt tussen landen hard gevochten in de achterkamer van Brussel.

Bij belastingparadijzen gaan de gedachten onwillekeurig uit naar niet-Europese jurisdicties, als de Britse Kanaaleilanden of meer exotische oorden als Bahama’s en Bermuda. Maar het zijn op dit moment  Europese landen die een hoofdrol spelen in het perverse spel van schuiven met winsten en vermogen om belastingen te ontwijken. Zo zijn de constructies van Bono binnen de Europese grenzen. En hebben uitgerekend Ierland en Luxemburg stampij gemaakt over de zwarte lijst van (niet-Europese) belastingparadijzen.

De econoom Gabriel Zucman maakt de schatting dat het verschuiven van winsten wereldwijd zo’n 200 miljard aan opbrengsten in de winstbelasting scheelt. Hierbij zijn de landen van de Europese Unie zowel dader als  slachtoffer. De opbrengst voor de Unie als geheel ligt naar schatting zo’n 20% lager. Met name de grote landen als Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje hebben de grootste verliezen. Maar hij wijst ook Europese landen als daders aan: Ierland, Luxemburg én Nederland. Europa heeft in eigen gelederen te kampen met piraten die een land enteren en de schatkist plunderen. Dit geeft geen pas in Europese samenwerking die het praktische ideaal heeft elkaar vooruit te helpen.

De moderne piraterij zet de tarieven van de winstbelasting onder druk, zodat het verlies nog groter is dan Zucman schat. Het verschil in marginale tarieven vormt een directe prikkel om op papier te schuiven met opbrengsten en kosten. En het nieuwe kabinet luidt een volgende ronde van tariefsverlagingen in door aan te kondigen het Nederlandse tarief omlaag te brengen van 25% naar 21%. Nederland denkt graag van zichzelf dat het het beste jongetje van de klas is. Maar dat is helaas niet terecht. In Europa zijn we geen goede buur en zelfs geen verre vriend.

Nederland heeft de moderne piraterij zeker niet nodig om een sterke economie te zijn. Het nieuwe kabinet kan daarom een andere keuze maken, door in Europees verband zich in te zetten voor betere transparantie en effectievere belastingheffing. Wacht niet tot mensen als Bono zich ‘in the name of love’ bekeren of bedrijven als Nike onder het motto ‘just do it’ het leven betert. Een gezamenlijke Europese aanpak moet hen hiertoe dwingen.