Zeg vooral je VVD-lidmaatschap niet op

Het is dat de VVD al zo vaak gescheurd is dat er nu vier partijen van VVD-afvalligen in de Kamer zitten (PVV, FvD, 50Plus en D66) anders zou je denken dat er weer een afsplitsing aan zit te komen. Het is immers zeldzaam onrustig bij de grootste regeringspartij. VVD-burgemeesters uiten openlijk kritiek op de partijlijn en een enkeling zegt zelfs en public zijn lidmaatschap op. Ook trouw VVD-stemmer Jörgen Raymann is er klaar mee. “Die partij past eigenlijk helemaal niet meer bij mij”, zegt hij tegen het AD. Het hardvochtige uitzetbeleid tegen onschuldige kinderen maar ook het steeds afwijzen van de multiculturele samenleving, zijn de redenen.

Voor wie een hekel aan de VVD heeft, klinkt dat misschien als muziek in de oren maar wacht nog even met de rondedans. Het kan erger uitpakken dan je denkt.

Er lijkt op het eerste gezicht sprake van een Dijkhoff-effect. Sinds deze Brabander in beeld is als opvolger van de bijna versleten Rutte, klinkt er gemor. Aanvankelijk werd de fractieleider aangezien voor een prototype van de VVD-Bourgondiër maar hij blijkt toch meer een Beierse politicus met een forse populistische onderbuik. Ja, dus? Nou dit dus: “Nu Mark Rutte steeds nadrukkelijker in verband wordt gebracht met een Europese topfunctie, lijkt de vrees bij sommige VVD’ers toe te nemen: wat als Klaas Dijkhoff het straks overneemt?” aldus de Haagse Stemming van NRC.

Is Dijkhoff wel het probleem? Vóór hem was immers Halbe – ‘vluchtelingen komen voor gratis borstvergrotingen’ – Zijlstra in beeld als opvolger, net zo hard maar dan zonder die zogenaamde humor. Dijkhoff, Zijlstra, ze zijn de logische verpersoonlijkingen van de koers die Rutte heeft ingezet: rechts zonder visie, maar ook zonder principes.

De premier die ongekende stembusoverwinningen voor zijn partij heeft geboekt, gaat er prat op dat hij met zijn strategie ‘het verkeerd soort populisme’ heeft verslagen. Maar is dat wel zo? Versla je het populisme door de stijl – ‘ik zou ze het liefst allemaal persoonlijk in elkaar slaan’ – en inhoud – ‘Zwarte Piet is zwart’ – over te nemen?

De PVV is nog steeds de tweede partij van het land. In de peilingen haalt een coalitie van VVD-PVV-FVD en CDA met gedoogsteun van SGP en 50Plus net wel of niet een meerderheid in de Kamer. Ok, Rutte zal zo’n coalitie niet snel aangaan maar Dijkhoff? Dat weet je niet. Als er maar wat te lachen valt. Hij doet in ieder geval z’n best niet bij de rechts-radicalen uit de toon te vallen.

Het roept de vraag op of de aanpak van Rutte partijpolitiek niet net zo desastreus uitpakt als die van zijn goede vriend David Cameron. Die dacht als Britse premier het pleit tussen de conservatieven en de rechts-radicalen voor eens en altijd te beslechten door een referendum over het EU-lidmaatschap te houden. Dat bleek de domste zet.

In een poging de partij te redden vernietigde Cameron het land. Hij verloor het referendum en de extremisten hebben sindsdien meer macht dan ooit. De conservatieve opiniemaker Joshua Livestro stelt dat het afblazen van de Brexit tot een definitieve machtsgreep van de extremisten zal leiden. En aangezien de Conservatieve partij van oudsher de regering vormt krijgen we dan dus een buurland met extremisten aan de macht.

Rutte schreef geen referendum uit maar reageert op de extremisten met inhoudelijk slappe briefjes aan het volk waarin hij de onderbuik voedt. Hij heeft de ideologische veren afgeschud, hij gaat het debat niet aan, hij oppert geen denkrichtingen, hij neemt geen stelling, hij holt achter de populistische meute aan. Het resultaat? Trendwatcher Marianne Zwagerman dit weekend in het FD : “Laatst was ik dagvoorzitter bij een evenement in Amsterdam. De halve Zuidas zat daar, allemaal bankiers en advocaten. Tot mijn verrassing merkte ik dat die rechtse houwdegens echt een FvD-bolwerk vormen”. In ledenaantal zou de partij al voorbij zijn gestreefd merkte het AD laatst handenwrijvend op. Zonder overigens te vermelden dat andere partijen, als bijvoorbeeld PvdA, GL en SP, meer leden hebben dan VVD of FvD.

In de Volkskrant wordt de rouwdouw-strategie van de VVD bejubeld. De partij zou zich laten leiden door de ideeën van de Belgische reclamemaker Erik Saelens die eerder de nationalistische N-VA tot stembuskampioen maakte.

Het is een aanpak die aan de spektakelmethode van Trump doet denken. Zorg dat iedereen het alleen maar over jou heeft en val tegenstanders zo hard aan dat ze niet meer weten hoe ze moeten reageren. Daar kun je vast ‘opinion leader’ mee worden maar wat is dan eigenlijk je opinie? In België leidde het er toe dat de regering viel over het migratiepact, een zachte VN-afspraak bedoeld om het ergste vluchtelingenleed tegen te gaan. Niet echt een voorbeeld van de ‘Doe.Normaal’-politiek die Rutte zegt voor te staan.

Het VVD-volk wordt kortom geïnfecteerd met FvD-ideologie en Rutte doet geen serieuze poging ze op andere gedachten te brengen. Sterker nog hij echoot het geschreeuw. Het doet denken aan de Britse conservatieve premier Bonar Law die over zijn aanhang de beroemde woorden uitte: “Ik moet hen wel volgen, ik ben hun leider”.

Het succes van de VVD is vooralsnog steeds het succes van Rutte geweest, de man die overal mee weg komt. Maar wat als hij straks echt weg gaat? Wat is zijn erfenis? Grote kans dat als Rutte definitief de deur van het Torentje achter zich dichttrekt de partij leiderloos en rillend als een kale kip achterblijft. Dat gebeurde bij Lubbers, Kok en Balkenende ook. De vraag is wat er dan uit de VVD-puinhopen omhoog rijst als er geen haan meer om liberale principes kraait. Er is geen reden om daar gerust op te zijn en dat is niet alleen een kwestie van wel of geen Dijkhoff. Het doet denken aan 2006 toen Verdonk de macht trachtte te grijpen. Na 12,5 jaar Rutte is dat probleem er nog steeds. Het ‘verkeerd soort populisme’ woekert voort in de partij. Ook daarom is het te hopen dat de resterende ware liberalen de partij niet verlaten.