Zal Rusland niet onze vijand maar onze gids zijn?

Op 6 juni is het eerste ijkpunt

Over het algemeen bestaat er in Europa weinig belangstelling voor de manier waarop het Rusland van Poetin in elkaar zit. We zien in de Russische leider vooral een agressor die zonder blikken of blozen over lijken gaat als iemand zijn positie lijkt te bedreigen. Voor het maatschappelijk model, waaraan onder hem wordt vorm gegeven, bestaat minder belangstelling. Dat is onverstandig want er zijn argumenten te over om de stelling te verdedigen dat Rusland een voorafschaduwing is van onze toekomst: het land is ons om zo te zeggen twintig jaar vooruit.

Veel van wat het groeiende extreemrechts in Europa wil, is  in Rusland al lang gerealiseerd. De publieke omroep is aan banden gelegd evenals het tuig van de richel in de overige media. De overheid komt op voor het geheel en maakt het individu daaraan ondergeschikt. In Rusland ziet men het gezin als de kleinste eenheid van de maatschappij. De overheid beschermt dat model. Alternatieve samenlevingsvormen worden actief bestreden.

Datzelfde geldt voor seksuele relaties waarbij niet een man en een vrouw betrokken zijn. De staat associeert zich inmiddels openlijk met de orthodoxe kerk. President Poetin benadrukt regelmatig dat de Russische Federatie een multiculturele samenleving is waarin vele volkeren broederlijk samenwerken maar tegelijkertijd maakt hij duidelijk dat een Russische en orthodoxe Leitkultur boven alles gaat. De oude collectivistische economie met staatseigendom van de productiemiddelen heeft plaats gemaakt voor een vorm van kapitalisme waarbij oligarchen grote delen van de economie beheersen. Zij kunnen hun gang gaan zolang hun beleid maar in het belang is van de nationale politieke leiding.

Dit systeem heeft zijn aantrekkelijke kanten voor wie in het leven geen behoefte heeft aan experimenten maar gaat voor gezinsvorming en de traditionele moraal. Dan biedt de staat zekerheid, niet alleen op het materiële maar ook op het geestelijke vlak. Je wordt niet in de war gebracht. De grote verkiezingswinsten die extreemrechtse en populistische partijen in Europa boeken, bewijzen dat daaraan behoefte bestaat. Een groeiend aantal burgers wil leven zonder geconfronteerd te worden met verontrustende alternatieven of mensen die fysiek of qua achtergrond niet op hen lijken. Ze willen beschermd worden tegen vreemd volk in elke betekenis van het woord. Populistische en extreemrechtse leiders beloven dat.

Het Russische systeem is niet van de ene op de andere dag tot stand gebracht. Na de ontmanteling van de Sovjet-Unie in 1991 leek een democratische toekomst te gloren.

In die periode wist Vladimir Poetin zich in de kringen rond de democratisch gekozen president van de Russische Federatie Jeltsin naar boven te werken, tot deze hem in 1999 tot premier benoemde. Na het aftreden van Jeltsin won Poetin de presidentsverkiezingen. Daarna heeft hij stukje bij beetje zijn systeem uitgebouwd tot wat het vandaag de dag is.

In de Verenigde Staten zijn vergelijkbare ontwikkelingen aan de gang. Als Donald Trump in november wint, is de kans groot dat ook hij over gaat tot het opbouwen van een dergelijk systeem met een onaantastbare uitvoerende macht omgeven door dienstbare miljardairs. Het christelijk geloof dient daarbij dan als leidraad voor de publieke moraal ondanks de persoonlijke levensstijl van de leiders. 

In Europa zijn net zo goed partijen aan het werk die het Russische model willen realiseren. Niet van de ene op de andere dag, misschien niet even radicaal, maar toch… In Hongarije heeft Viktor Orbán het Russische model in feite omarmd. Zijn collega Figo in Slowakije gaat dezelfde kant op. In Servië heeft de pro-Russische partij de verkiezingen gewonnen. De verkiezingen voor het Europees parlement lijken een grote zege op te leveren voor extreemrechtse partijen die de Unie willen verzwakken en alleen om tactische redenen Oekraïne nog willen steunen in zijn oorlog met Rusland.

Als ze erin slagen een coalitie te sluiten met de middenpartijen, zullen de eerste stapjes worden gezet van het soort die Vladimir Poetin dertig jaar geleden in Rusland deed. Wint vervolgens Trump in de Verenigde Staten, dan zal hij de steun aan Oekraïne waarschijnlijk stop zetten en Europa op de eigen verantwoordelijkheden  wijzen.

Wat dan? De stemmen om tot een vergelijk te komen met Rusland gaan dan luider klinken. De volgende stap is een bondgenootschap waarbij rechtse regeringen in Europa de Amerikaanse beschermingsparaplu verruilen voor die van Rusland. Orbán gaat daar al enigszins in voor en krijgt als beloning goedkoop gas.

De Europeanen staan op een tweesprong. Behouden zij hun klassieke democratie of kiezen zij voor de weg naar Moskou. Zal Rusland niet onze vijand maar onze gids zijn?

Op zes juni is het eerste ijkmoment.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin ook al is de laatste put nu dicht. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: een laatste rest tropisch Nederland, Sint-Maarten.