Zal de komende, noodzakelijke transitie wel gaan slagen?

Slavernij was een gruwelijke misdaad tegen de mensheid, maar na 1863 was het onrecht nog niet verdwenen. Een transitie naar een samenleving van louter vrije mensen? Daarin zouden de vrijgelatenen direct als reguliere burgers worden verwelkomd, met alle rechten van dien. Ondersteund bij het vinden van passende arbeid of het starten van een eigen nering. Voorts mogen kiezen voor de eigen naam en geholpen worden bij het zoeken naar verwanten in de koloniale diaspora.

Niets daarvan. Nog tien jaar moesten de ‘vrijgemaakte’ slaven doorwerken bij hun voormalige eigenaar, tegen zeer lage lonen en onder zeer slechte arbeidsomstandigheden. Naast de Chinese contractarbeiders die vanaf 1853 naar Suriname werden gehaald, gevolgd door de Hindoestanen die op grond van het ‘koelietractaat’ met het Verenigd Koninkrijk in Brits-Indië werden geworven. Later werden vooral Javaanse contractarbeiders naar Suriname gebracht omdat Nederland minder afhankelijk wilde zijn van de Britten.

De transitie was dus maar gedeeltelijk. Schrijnend ook dat de voormalige eigenaars – die de afschaffing al jaren konden zien aankomen - een woest aantrekkelijke compensatie kregen voor hun ‘verlies’. Velen werden miljonair.

Wij vinden dat de omgekeerde wereld, na anderhalve eeuw.

Ik denk dat het geen anderhalve eeuw duurt voordat onze hedendaagse neoliberale politiek in brede kringen eveneens wordt gezien als een omgekeerde wereld. En dat de hoogstnoodzakelijk transitie eveneens gaat tekortschieten.

De Nederlandse burger draagt volledig de negatieve gevolgen van een systeem dat mens en natuur in ons land uitbuit (en wereldwijd het klimaat bedreigt). Een systeem dat is gebaseerd op een buitenproportionele export van producten en diensten. Daartoe werden niet alleen sociale en andere voorzieningen geminimaliseerd, maar ook het overheidsapparaat dat de uitbuiters controleert en sanctioneert.

Dit terwijl de lusten belanden bij een kleine groep managers en aandeelhouders. Dikwijls buitenlandse. Deze profiteurs betalen nauwelijks of geen belasting, in tegenstelling tot de gewone burger. Alleen al aan het frauduleuze strippen van dividendbelasting derfde de Nederlandse staat 26 miljard euro. Voor dat geld hadden bijvoorbeeld allerlei interregionale en internationale treinverbindingen kunnen worden aangelegd.

Maar ja, de belasting had het te druk met het opzoeken van de grenzen bij de vervolging van toeslagouders en bijstandtrekkers.

Vaak krijgen de vervuilende bedrijven – in ieder geval de toptwintig - subsidie, die uiteraard wordt opgebracht door de belastingbetalende burger.

KLM sjoemelde met coronasteun, maar haar CEO zet gewoon een grote bek op tegen de Nederlandse ambtenaren die de vliegmaatschappij willen aanpakken. Zo zijn de verhoudingen in de lobbycratie Nederland. Denk ook aan de zwaar gesubsidieerde luchtvaartsector. Die draagt 7 % bij aan onze CO2-uitstoot, is nauwelijks onderhevig aan beperkingen, betaalt geen belasting op brandstof en geen btw op tickets.

Wanneer het schadelijk gedrag van bedrijven zelfs de ongelofelijke toegeeflijkheid van onze neoliberale overheid te boven gaat – of de EU haar dwingt tot maatregelen – krijgen ze wederom subsidie, maar nu om minder vervuilend te produceren. Subsidie, die uiteraard wederom wordt opgebracht door…

Helpen doet die subsidie overigens weinig, een groot deel wordt immers besteed aan communicatiebureaus die zich ontfermen over de greenwashing, onder andere via advertenties in de media. Waarin natuurlijk niemand gelooft, behalve de neoliberale overheid die de subsidie heeft verstrekt. Vaak wordt die subsidie ook besteed om met een peloton advocaten tegen dezelfde subsidiërende overheid te procederen.

Nu het klinisch dode Rutte IV eindelijk ook werkelijk is overleden, blijkt dat de reidans van machtige marktpartijen en technocratische overheid – ieder het zijne – is veranderd in een wurggreep. Boeren, (wegen) bouw, Schiphol, Tata en andere industrieën verkeren – met name door rechterlijke uitspraken en Europese regels – in een patstelling. De ene wijst naar de ander als het gaat om uitstoot van schadelijke stoffen.

Doodjammer als linkse partijen zich de komende tijd slechts blindstaren op het ruimen van de puinhopen van Rutte. Natuurlijk, een verkiezingscampagne heeft het ook over maatregelen op korte termijn en Jesse Klaver deed in de Volkskrant van 14 juli een aantal behartenswaardige voorstellen. Heel anders dan Ruttes beoogde opvolger Dilan Yeşilgöz, die wil regeren volgens de dagkoersen van de rechtse sociale media. Al laat Klaver de neoliberale kaalslag niet beginnen bij Kok, zelfs niet bij Balkenende, maar bij Rutte.

Al met al zou het daarom heel zinnig zijn als een breed samengestelde, open denktank zich over de lange termijn gaat buigen. Een denktank die creatieve voorstellen doet om een einde te maken aan ons post-politieke tijdperk.

De transitie die ons land nodig heeft als het gaat om de bedreiging van mens, natuur en klimaat is immers politiek en nog eens politiek. Ik moet ook denken aan de drieslag van Den Uyl: spreiding van kennis, macht en inkomen.

Dat betekent bijvoorbeeld fundamenteel nadenken over het principe van bezit (grond, water, lucht, gebouwen, vermogen, bedrijven, paspoort). Over de cruciale rol van de overheid inzake deze onderwerpen, over zeggenschap van werknemers en andere burgers. Met name over de positie van aandeelhouders die, zeker als het om buitenlandse gaat, zich meestal niet bekommeren om andere belangen dan de hunne.

Intussen – zie ook de voorzetten van Klaver – zou de overheid alvast kunnen beginnen met de vervuilers te laten betalen voor de schade die ze veroorzaken. De werkelijke, directe en indirecte, schade, nu en in het verleden. Geen subsidies meer voor verbeteringen en evenmin compensatie voor derving inkomsten. Bij voortgaande vervuiling heffingen en boetes. Intrekken van vergunningen en onteigeningen. Bedrijven kunnen nu al worden onteigend als ze moeten wijken voor woonwijken en wegen. Algemeen belang, immers? En is de natuur geen algemeen belang? Is de gezondheid van de bevolking geen algemeen belang? Is het tegengaan van klimaatproblemen geen algemeen belang? 

Overigens heb ik een somber gevoel over de komende verkiezingsuitslag. De manier waarop PvdA, respectievelijk GroenLinks en de SP zich deze dagen committeren aan door BBB gedomineerde Gedeputeerde Staten, wekt weinig vertrouwen in de onderhandelingen voor een nieuw kabinet. Met name met de ongeloofwaardige redwashing van BBB als legitimatie. En de versleten dooddoener dat je beter kan meeregeren dan aan de kant blijven staan.

Maar ik blijf liever aan de kant staan, dan dat ik iemand in het water duw en vervolgens op zijn vingers ga dansen als hij probeert weer aan de wal te klimmen.

Want buitenlandse media als The Guardian, die geen rekening hoeven te houden met de populariteit van Lientje en haar boeren, zeggen gewoon waar het op staat: ‘The rightwing populist BBB runs on a pro-farmer ticket at a time when the Netherlands must drastically reduce nitrogen-based pollution.’

De Britse krant vergat nog de merkwaardige xenofobie van BBB. Neen, ik heb het niet over de trekkers bij Tubbergen, maar over de randstedelingen die uit het mooie Friesland moeten worden geweerd en daartoe de Lelylijn niet moet aangelegd. Lelystad International Airport mag inmiddels wel van BBB.

cc-foto: Hans Splinter