World Press Photo en de killing fields van Afghanistan

U krijgt van elke oorlog een gefilterd beeld, een selectie van wat de militaire en de politieke leiding vrij willen geven. Die selectie steunt het imago dat zij van zichzelf willen schetsen.

De jury van World Press Photo bekroonde een oorlogsfoto uit Oekraïne: vrijwilligers dragen een hoogzwangere vrouw weg uit een kraamkliniek die door een Russisch bombardement is getroffen. Ze zou weldra overlijden. Op de achtergrond zien we uitgebrande gebouwen. Dit is zoals westerse redacties het graag zien: de plaat illustreert immers de wreedheid van de Russen en de onschuld van de Oekraïense slachtoffers: moeders tegenover terreur. Ik ben benieuwd wat voor beelden je kunt maken als na een geslaagde aanval met een Himars 142 de lijken worden opgeruimd. Beide partijen in het conflict doen erg hun best de chaos en de barbaarsheid van de oorlogsvoering uit beeld te houden. Behalve als het om verwoestingen en burgerslachtoffers gaat. Ze hebben allebei geleerd van de ervaringen die de Amerikanen opdeden in Vietnam, toen zij journalisten, filmers en fotografen redelijk vrij hun gang lieten gaan. De steun bij de bevolking in de Verenigde Staten liep zienderogen terug toen die in kranten en op de televisie met eigen ogen zag wat een militair conflict werkelijk betekende. Die fout hebben oorlogvoerende landen sindsdien niet meer gemaakt en het kost journalisten de grootste moeite om het propagandabeeld te doorbreken. Als ze dat al proberen. U krijgt van elke oorlog een gefilterd beeld, een selectie van wat de militaire en de politieke leiding vrij willen geven. Die selectie steunt het imago dat zij van zichzelf willen schetsen.

De winnende foto is indringend en terecht bekroond. De foto vertelt waarheid. Het blijft daarbij van belang te weten in welk kader die waarheid wordt ingezet en met welke achterliggende bedoeling een medium U dit beeld toont. Juist als de beelden een zwaar beroep doen op Uw emoties.

De jury heeft eervolle vermeldingen uitgedeeld voor foto’s die in Afghanistan gemaakt zijn, een jaar na de overwinning van de Taliban. Het land bevindt zich in een diepe crisis. Zowat de hele bevolking leeft onder de armoedegrens. Daarvan worden schrijnende beelden getoond. Die beelden ga ik nu volgens het hierboven beschreven recept gebruiken om Uw geest in een bepaalde richting te duwen.

De foto’s uit Afghanistan brengen de nieuwe killing fields in beeld. De inwoners van dat geteisterde land worden onderworpen aan een krankzinnig sociaal experiment door fanatieke geestdrijvers die niet geïnteresseerd zijn in de concrete gevolgen. Als de regels die zij toepassen maar gesanctioneerd door Allah. Het aantal slachtoffers doet er niet toe. Wie tegenspreekt, is een vijand van God en verdient ipso facto het leven niet. Hiermee is alleen het bewind van de Rode Khmer onder Pol Pot en Khieu Samphan in Cambodja vergelijkbaar. Ook daar nam de ideologische waanzin het over. De hele bevolking werd na de zege van de Rode Khmer in 1975 onder gewapend geleide naar het platteland gebracht waar zij in gigantische zogenaamd collectieve boerderijen volgens traditionele methodes landbouw moesten bedrijven. Te geschoolde personen waren overbodig. Iedereen met een hogere opleiding werd afgemaakt. Wie een bril droeg, had daarmee zijn doodvonnis getekend. Het aantal slachtoffer van deze proefneming – gebaseerd op een mengsel van slecht begrepen marxistische noties en een mythologisch beeld van een groots verleden – liep in de miljoenen.

Het westen deed hier niets tegen. Pol Pot was een ideologische tegenstander van de Sovjet-Unie, die naar zijn inzicht het socialisme verraden had. Daarom gold hij in het kader van de Koude Oorlog als het mindere kwaad. In 1979 maakte Vietnam – wel een bondgenoot van Moskou – met een geslaagde inval een eind aan het bewind van de Rode Khmer. Binnen een week hadden de Vietnamese strijdkrachten het pleit gewonnen. Ze installeerden een nieuwe regering met als minister van Buitenlandse Zaken een afvallig lid van de Rode Khmer, Hun sen, die later premier zou worden en het land nog steeds op autoritaire wijze regeert.

Jarenlang nog bleven de westerse mogendheden de regering in ballingschap van de Rode Khmer als de wettige vertegenwoordiger van het Cambodjaanse volk erkennen. Onder hen waren zeer nadrukkelijk Wiegel en Van Agt. Het is dan ook een raadsel waarom niet zij maar steeds weer Paul Rosenmöller steun aan Pol Pot wordt aangewreven maar dit terzijde.

Zolang de Rode Khmer aan de macht waren, liet het westen ze rustig begaan. Zo kon men zien wat er gebeurde als zulke fanatici aan de macht waren. Ze gaven indringend aanschouwelijk onderwijs. Wat de Cambodjaanse bevolking overkwam, was daarbij niet van belang.

Wij zien nu in Afghanistan hetzelfde gebeuren. Het land geeft een goed voorbeeld van wat er gebeurt als moslimfanatici aan de macht komen. De Taliban spelen in het internationale krachtenveld van concurrerende mogendheden geen duidelijke rol. Niemand heeft er in dat kader belang bij dat ze worden vervangen. Ook islamitisch geregeerde landen in de omgeving niet zoals Iran, Saoedi-Arabië of de golfstaten. Tegelijk laten de killing fields van het hongerende Afghanistan zien dat de regimes in de omgeving voor de eigen bevolking op zijn slechtst het mindere kwaad zijn. De in hun huizen opgesloten Afghaanse vrouwen, de hongerende kinderen, de vijftienjarige jongen wiens nier door zijn ouders was verkocht en die nu op een prijswinnende foto staat, ten spijt. Net als Pol Pot worden de Taliban gesauveerd. Laat het maar blijken. Laat dat experiment zichzelf maar vernietigen. En als het stand houdt, kan het alles bij elkaar weinig kwaad.

Dat zeggen die foto’s volgens mij.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke opinie mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de faits et gestes van de directeuren der Nederlandse bank.