Wim Kayzer over oorlog

Nico schrijft een serie over alle aspecten van oorlog. Dit is aflevering 44.

De bekende programmamaker Wim Kayzer schrijft prachtig over het fenomeen oorlog. Hij overleed in 2023. Na zijn dood verscheen het boek ‘De gelukkigste jaren van de mensen’ (Balans, Amsterdam). Daarin beschrijft hij op zeer bijzondere, zichzelf wegcijferende wijze, de periode die aan zijn overlijden voorafging.

Ik heb in de jaren zeventig een behoorlijk lange tijd bij de VARA-radio met Wim samengewerkt. Als medewerker van het roemruchte programma ZI, op zaterdagmorgen. Mijn bijdragen varieerden van een docu-serie over de Maghreb tot een reportage waarin ik als buitenlands correspondent rondjes door mijn huis in Bonn fietste. Het lukte ons niet om bevriend met elkaar te raken. We bleven vakbroeders. In zijn laatste boek schrijft Wim: ‘Ik ben iemand die niemand heeft gekend.’ Distopisch als Kayzer kon zijn voorspelde hij ooit een spoedig einde van de wereld. Ik wedde met hem dat de wereld niet zo snel zou vergaan. Als die toch vergaat, dacht ik, dan hoef ik die fles wijn niet meer te kopen. Gek genoeg heb ik nu een vergelijkbaar voorgevoel. Poetin zou in een ultieme vlaag van paniek zo maar voor een nucleaire reactie met enorme vernietiging tot gevolg kunnen kiezen.

Terug naar het boek. Ik begin met wat Wim de mooiste zin die ooit geschreven is, noemt: ‘Het is verdomd lastig te liegen als je de waarheid niet kent.’ Een zin ook die je op iedereen kan projecteren, al denk ik direct aan de autocraten die nu in de wereld de lakens uitdelen. Als generatiegenoten zijn Wim en ik sterk beïnvloed door de Tweede Wereldoorlog, maar we konden in Europa ook lang genieten van de afwezigheid van oorlog. Wim schrijft op bladzijde 45: ‘De oorlog waaruit ik ben geboren is terug. Alsof er zeventig jaar niets is veranderd. Ik droeg de oorlog al die jaren met me mee, als trauma en ijkpunt. Europa zou, ondanks alle mitsen en maren, een verzekering zijn dat Auschwitz nooit herbouwd zou worden. Wat een leven heb ik geleefd, vergeleken met ontelbaar veel anderen.’ Verderop in het boek vraagt een zoon Wim naar zijn mening over de oorlog in Oekraïne. Wim schrijft onder meer: ‘De oorlog is aan de grenzen (van Europa) binnengetrokken en sleurt ons mogelijk mee. Blijf je wapens naar Oekraïne sturen, dan gaat het een keer mis. Lever je geen wapens, dan wordt dat land binnen de kortste keren door Rusland bezet en dreigt verdere annexatie van Letland, Estland, Litouwen, daarna Polen, etc. Bedenk dat Oekraïne in Rusland, altijd al, ook in alle vorige decennia, werd gezien als een nest van corruptie en nazi’s, en dat het hoog scoort op de lijst van meest corrupte landen. We kunnen niet anders dan keuzes maken die bij voorbaat verkeerd zijn, omdat alles in dit conflict onvoorspelbaar is.’

Kayzer laat, wat mij betreft onterecht, weinig heel van zijn leven. Zo ken ik hem ook. ‘Ik heb van alles onderzocht, maar ben nergens aan blijven hangen’, schrijft hij. Dat geloof ik niet helemaal. Maar ik gun hem graag het slotcitaat: ‘Als het slot van de rechtsorde wegvalt komt aan het licht wie de mens werkelijk is: een wild, angstaanjagend dier dat door het toebrengen van pijn aan anderen zijn eigen pijn probeert te verlichten.’ Een profetie die mij eerder doet denken aan onze lieve witte herdershond thuis.