Willem Engel doet Poetins werk

Je ziet ze steeds vaker op sociale media: video’s van mensen die hun mening willen ventileren over de coronamaatregelen. Geen probleem, zou je denken, ware het niet dat hun meningen opeenstapelingen zijn van onwaarheden over het coronavirus. Zo ontkennen deze vloggers het daadwerkelijke aantal besmettingen (de PCR-tests zouden niet betrouwbaar zijn); ontkennen zij dat corona-patiënten aan de beademing liggen op de IC’s (zij zouden acteurs zijn betaald door het RIVM); en ontkennen zij de ernst van het virus (niet dodelijker dan het griepvirus). In de context van het stijgend aantal besmettingen en ziekenhuisopnames voel je hem al aankomen: deze vloggers, virusgekkies, zijn niet met rationele argumenten te overtuigen.

Iedereen die de documentaire The Social Dilemma heeft gezien zal zeggen: “het ligt aan de nieuwsvergaring van mensen die alleen maar op Facebook en Youtube zitten.” Maar daarbij moet je je afvragen: waar komt dit nieuws vandaan?

Deze week kwam via het NRC naar buiten dat de website De Andere Krant , een alternatieve nieuwsbron waar veel complottheorieën op circuleren, sinds mei dit jaar een oplage van 640.000 kranten drukt. Ter vergelijking, de Telegraaf (de grootste krant van Nederland) heeft een oplage van 353.000 kranten. De oplage is nogal verdacht omdat het krantje voorheen maar een oplage van 50.000 had. Het onderzoek van NRC laat zien dat De Andere Krant contacten onderhoudt met adviseurs van de Russische intelligentiedienst, het Kremlin. Bovendien publiceert de krant artikelen die te herleiden zijn naar Russische propaganda-websites. Wat moet Rusland met een volstrekt onbekende nieuwsbron in Nederland?

Sinds de Amerikaanse verkiezingen van 2016 is er veel te doen om desinformatiecampagnes opgezet door het Kremlin om invloed uit te oefenen op westerse democratieën. Een belangrijke vraag om te beantwoorden is wat voor belang President Poetin heeft om te investeren in middelen die samenlevingen tarten. Gezien de structurele demografische problemen die Rusland naast een al kwakkelende volksgezondheid kent, is het om zich heen grijpende coronavirus ook daar nog steeds verantwoordelijk voor een stijgend aantal besmettingen. Bovendien is Rusland hard geraakt door kelderende olieprijzen en een stagnerende economie. Russen vragen zich af of de president wel genoeg doet voor zijn burgers.

Een ontwikkeling sinds 2016 is dat social media-bedrijven aan de slag zijn gegaan met het bestrijden van desinformatie online. Een almaar groeiende industrie van nieuwsanalisten ontmaskert regelmatig neppe nieuwsorganisaties die gelinkt zijn aan het Kremlin. Mede dankzij het grondige onderzoekswerk van speciaal aanklager Robert Mueller is de operatie genaamd Internet Research Agency (IRA) blootgelegd en zijn de namen van Kremlin-medewerkers openbaar.

Het probleem is dat Poetin, ondanks de tegenslagen, er nog steeds een belang in ziet om democratieën te ondermijnen door verdeeldheid te zaaien. En wel hier om: je merkt dat discussies in de samenleving die naar buiten gericht zijn (neem de protesten in Belarus) naar de achtergrond verdwijnen. De hashtag ‘free the people’ is hier een voorbeeld van. In de verzonnen wereld van de virusgekkies leven we in Nederland inmiddels in een dictatuur, terwijl in de realiteit President Lukashenko een staatsgreep pleegde en zijn land zich sinds de protesten meer naar de machtssfeer van Rusland toe beweegt.

Dit brengt ons bij de politiek en welke oplossingen er nu voor handen zijn; allereerst in het algemeen: wat doet Nederland en wat doet de Europese Unie tegen een oprukkende grootmacht zoals Rusland?

Nederland en de EU nemen een steeds hardere lijn richting Rusland. Bijvoorbeeld, in het niet steunen van de herverkiezing van Lukashenko, of in het opleggen van sancties aan mensenrechtenschenders onder de Europese Magnitsky-wet. Tweede Kamerleden van VVD en D66 pleiten inmiddels voor een stevigere sanctielijst naar aanleiding van Kremlin-adviseurs die actief zijn in Nederland.

Wat de Nederlandse overheid gaat doen tegen Russische desinformatiecampagnes is op het moment van schrijven onduidelijk. Overduidelijk is wel dat de virusgekkies, actievoerend op het Malieveld, pionnen zijn in Poetins geopolitieke spel om invloed uit te oefenen op de Nederlandse samenleving. Een voorbeeld van zo’n speelpion is Willem Engel, voorman van Viruswaanzin. Tegen hem is inmiddels aangifte gedaan wegens opruiing. Aantoonbare feiten van een gewelddadiger wordende sfeer, zijn de bedreigingen aan het adres van politici, zoals in het geval van Kamerlid Omtzigt die midden op straat werd belaagd; de intimidatie van GGD-medewerkers in teststraten; een arme coronapatiënt die online belaagd werd, omdat hij betaald zou worden om in het ziekenhuis te liggen.

De Nederlandse overheid heeft zich in deze voorvallen nog nauwelijks overkoepelend gemoeid, terwijl inmiddels, in het kader van nationale veiligheid, een actieve rol in het bestrijden van desinformatie weldegelijk gewenst is. Bewustzijn creëren dat Russische propaganda een rol speelt in de aanstaande verkiezingen van maart 2021 en de onderkenning dat Nederland op dit moment geen verdedigingsmechanismen heeft tegen desinformatie zijn nu nodig om erger te voorkomen.