Willem de laatste

Echt spannend is het niet, zo’n monarchie. De aankondiging van de troonsafstand hing al enkele jaren in de lucht, en de opvolger was ook al jaren bekend. We weten nu zelfs al bijna zeker wie er ná Koning Willem-Alexander de troon zal bestijgen. Ik weet niet hoe het met u zit, maar ik hoopte toch dat de Koningin haar toespraak zou eindigen met ‘en daarom is de keus vanaf nu aan u’.

Jammer genoeg maakte dat geen onderdeel uit van de toespraak van Hare Majesteit, en evenmin van het stuntelige vervolg dat er door de minister president aan werd gegeven. Merkwaardig eigenlijk, want er zijn uitstekende redenen om van het erfelijke staatshoofd af te stappen. Die zijn ook wel bekend denk ik, zelfs bij voorstanders van deze ouderwetse manier van staatsinrichting, maar ik vat ze nog graag even kort samen.

Een erfelijk staatshoofd is niet democratisch, omdat er niets gekozen wordt. De aanwijzing van het staatshoofd via voortplanting heeft niet alleen iets heel tribaals, er vloeit ook uit voort dat een omslachtige constructie van ministeriële verantwoordelijkheid in stand moet worden gehouden. Ook voor het staatshoofd zelf – ondanks alles ook maar een mens – is dat nadelig: zelfs de geringste vorm van eigen mening van het staatshoofd leidt tot onverkwikkelijk politiek gekrakeel. Omdat in de openbaarheid de ruimte beperkt is, is de invloed van het staatshoofd vooral informeel. Dat is bezwaarlijk, omdat juist daar geen enkele democratische controle mogelijk is.

Dat laatste punt heeft sommige Kamerleden al doen voorstellen dat het staatshoofd maar uit de regering moet. Dat is natuurlijk een halfzachte oplossing. Het enige middel dat álle nadelen van een erfelijk staatshoofd in één klap oplost is de afschaffing van de monarchie. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Sterker nog: een belangrijk struikelblok bij het ten uitvoer leggen van dat voornemen is juist de praktische invulling. Een eventuele troonswisseling is een prima moment om daarover eens onbevangen van gedachten te wisselen.

Wie voor afschaffing van de monarchie pleit, laadt al snel de verdenking op zich kritiek te hebben op het zittende of komende staatshoofd. Daarvan is op dit moment geen sprake. De brede waardering voor de monarchie op dit moment is ongetwijfeld voor een groot deel toe te schrijven aan de invulling die er door Koningin Beatrix aan is gegeven. Opvolger Willem Alexander heeft de luxe gehad zich uitgebreid en op allerlei manieren voor te bereiden op zijn taak. Er is dus wat dat betreft geen dringende noodzaak om de monarchie nú af te schaffen. Het aanpassen van het staatsbestel aan democratische kernwaarden moet ook niet worden gemotiveerd door een voor- of afkeur voor personen. Het is een inhoudelijke keuze, gestoeld op principiële gronden. En voor het verwezenlijken van principes mag je best wat tijd uittrekken.

Een troonswisseling is wel een uitgelezen moment om een principebesluit te nemen: wij willen van de erfelijkheid van het staatshoofd af. Zo’n principebesluit creëert nu echt wat je noemt een win-win-win-situatie. Eerste winnaar is de Nederlandse samenleving, die eindelijk iets te zeggen krijgt over wie hun staatshoofd is. Er kan daarnaast met respect en waardering afscheid genomen worden van het ‘zittende’ Koningshuis. De koninklijke familie tenslotte – in het bijzonder de kinderen van Willem-Alexander en Maximá – krijgen eindelijk weer de regie terug over hun eigen leven.

Willem-Alexander kan zich nog ten volle inzetten voor datgene waarvoor hij is opgeleid. Hem het koningsschap ontzeggen zou trouwens grenzen aan kapitaalvernietiging: de Nederlandse samenleving heeft immers flink geïnvesteerd in zijn ‘scholing’. Het is nu wel het uitgelezen moment om vast te leggen dat Willem de Vierde ook Willem de Laatste is.

David Rietveld is fractievoorzitter GroenLinks Den Haag en schreef dit stuk op persoonlijke titel. Volg hem ook op Twitter

Een eerste versie verscheen op 30 januari 2008 als opiniestuk in De Volkskrant