Wilders I gaat zich richten op de rechterlijke macht en andere cruciale instanties

Als er een kabinet Wilders I komt, vallen tactiek, strategie en beleid voor een deel te voorspellen. In ieder geval zal het een mars door de instituties beginnen. Daarnaast wacht het gespannen de uitslag af van de Europarlementsverkiezingen begin juni dit jaar.

Wilders I hoopt uiteraard op de alom voorziene ruk naar rechts, vooral ten faveure van een strenger asielbeleid en de agro-lobby. Dan kan onze nieuwe regering zich voortaan verschuilen achter de EU – we mogen de instroom van vluchtelingen beperken, de wolf afschieten en weer ongehinderd stikstof en fosfaat blijven produceren.

Bovendien hebben we de laatste maanden een voorproefje gekregen via het nieuwe beleid van de door BBB gedomineerde Provinciale Staten. Vergeet ook niet de gemeenten, die weliswaar nog geen PVV- of BBB-raadsleden hebben maar wel invloedrijke lokale partijen die zich als politieke geestverwanten gedragen en zich gesterkt voelen door de landelijke rechts-populistische verschuiving. In mijn gemeente Bronckhorst heeft meer dan tweederde van de kiezers op de vier partijen van Wilders I gestemd.

Denk ook aan de 111 gemeenten die hoopten dat de spreidingswet niet door de Eerste Kamer zou komen. NB: het gaat om veel gemeenten en provincies die ook nu al in milieuzaken landelijke regels en rechterlijke vonnissen proberen te omzeilen.

En vanzelfsprekend neemt het nieuwe kabinet zelf de geitenpaadjes en de vertragingstactieken van zijn voorgangers over en zal het van zijn prerogatieven gebruikmaken om desgewenst lagere overheden te overrulen. Mag bijvoorbeeld het ministerie van Economische Zaken en Klimaat besluiten om naar schaliegas te laten boren in gebieden die tot de ecologische hoofdstructuur behoren? Jawel, en dat kan provincie, noch gemeente tegenhouden.

Na zichzelf decennia lang te hebben gedemoniseerd, heeft Wilders aangekondigd drie xenofobe wetsvoorstellen in te trekken, die overigens geen Kamermeerderheid zouden halen en door de Raad van State naar de prullenbak werden verwezen.

De vrijheid van godsdienst, in 1798 voor het eerst door de Bataafse Republiek grondwettelijk vastgelegd (bij de restauratie van de Oranjes weer ongedaan gemaakt, tot 1848), zou hiermee ernstig worden aangetast.

Desondanks zijn Wilders’ wetsvoorstellen niet door Kamerleden van VVD, NSC of BBB controversieel verklaard.

Omdat er voor de bruine grondwetswijzigingen, zoals PVV en BBB die graag willen, een tweederde en dus onhaalbare Kamermeerderheid nodig is, zal Wilders I een andere strategie kiezen: de mars door de instituties. PVV heeft inmiddels het Kamervoorzitterschap verworven en BBB dat van de Eerste Kamercommissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Tevens het voorzitterschap van de Vereniging van Nederlandse Pluimveeverwerkende Industrie (en de Europese koepel daarvan). Die kant gaat het kennelijk op. Uiteraard gaat Wilders I zich in de mars vooral richten op de rechterlijke macht en contigue instellingen.

Van der Plas en Wilders zullen met lede ogen hebben gezien dat zojuist Rosa Uylenburg voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State is geworden. Zij was immers betrokken bij de beslissing van de Raad die in 2019 een streep zette door de hyper-lakse stikstofaanpak van de regering.

Want wat voor kabinet er ook komt, in ieder geval droogt de stroom van processen niet op tegen een (landelijke) overheid, die op veel punten structureel zondigt tegen haar eigen wetten en regels en niet te vergeten tegen de Europese. Desondanks schreeuwen rechtse partijen steevast over ‘rechtersactivisme’ wanneer een vonnis formeel niet anders kan dan corrigeren. Die weerzin treft niet alleen individuele rechters, maar vooral onafhankelijke organen die kritiek hebben op wetsvoorstellen en regeringsbeleid. Raad van State, Hoge Raad, Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Raad voor de rechtspraak, Planbureau voor de Leefomgeving en Sociaal en Cultureel Planbureau. 

De komende tijd zullen niet alleen overheden worden geconfronteerd met processen, maar ook de door hen gekoesterde lobbygroepen. Wat, als eindelijk wetenschappelijk is vastgesteld dat Parkinson mede veroorzaakt wordt door landbouwgif? Gaat vervolgens een patiëntenvereniging processen voeren tegen de boerenorganisaties en de producenten? Net als gelijkgestemden tegen Tata en Chemours en al die kleinere, maar even gevaarlijke locale vervuilers? Omwonenden tegen Schiphol? Klanten van banken die ruimhartig vervuilende bedrijven faciliteren. En last but not least, krijgen deze partijen dan in de rechtbank gelijk?

De mars van Wilders I door de instituties kan op termijn dit vermeende 'rechtersactivisme' verminderen. Laten we beginnen met de Raad van State. Wie benoemt straks de nieuwe leden? Wilders I. En van de Hoge Raad? Een meerderheid in de Tweede Kamer selecteert drie leden uit een voordracht van zes. Wilders I beschikt over die meerderheid.

De WRR adviseert over alle mogelijke vraagstukken, ook wanneer die juridische consequenties hebben. Benoemd door Wilders I. Dus straks als voorzitter Paul Cliteur? Wie benoemt de leden van de Raad voor de rechtspraak? Wilders I. Die Raad kiest de bestuursleden van de gerechten, die op hun beurt rechters kansen geven of niet. Voorzitter Robert Croll?

Wie benoemt de nieuwe directeur van PBL? Wilders I. Ira Helsloot? Van SCP? Wilders I. Sid Lukassen? In de VS benoemt de president de leden van het Hooggerechtshof. Door een, deels politieke, samenloop van omstandigheden bestaat nu een grote meerderheid van de rechters uit ultraconservatieven. 

De geleidelijke neoliberalisering van de Nederlandse politiek heeft uiteraard ook invloed gehad op de samenstelling van bovengenoemde organen, doch minder zichtbaar. Sommige van hun adviezen en beslissingen verdroten dan ook progressieve Nederlanders, zoals het oordeel van de Raad van State dat het omstreden CO2-opslagproject Porthos in de Rotterdamse haven toestond. Ook lijkt de Raad veel minder oog te hebben voor het lucratieve commerciële verdienmodel achter zon- en windparken, dan voor de transitiemantra van lokale en provinciale overheden.

Toch blijft het een andere wereld dan die van de rechtspopulisten waarin D66 en NOS sinds jaar en dag als ultralinks gelden - een beetje politicoloog verslikt zich bij het lachen. Wilders zelf maakte ooit bezwaar tegen de brave, zeer deskundige hoogleraar Burema als lid de Hoge Raad. Maar… sociaaldemocraat.

Hoho, Pieter Omtzigt is met zijn NSC toch de kampioen van de bestuurlijke integriteit etc? Omtzigt is een christendemocratische technocraat, die vooral wraak wil nemen. Op zijn CDA. Op Rutte. Op D66. Op CU. Om zijn functie elders. Net als de Raad van State draaide hij pas 180 graden inzake de toeslagenaffaire toen de ellende naar buiten barstte. Nooit heeft hij bezwaar gemaakt tegen het feit dat zijn boerenpartij CDA zich jaar en dag in en buiten de regering suf lobbyde voor de agro-industrie. Grootschalige mestfraude? Niet volgens Omtzigt en die andere voormalige CDA’ers in NSC en BBB.

Kortom, de rechtspopulisten hoeven in het geheel niet de Grondwet te wijzigen om hun doelen te bereiken. Met de zegen van Omtzigt.

Het resultaat van Wilders’ mars door de instituties zou weleens schadelijker kunnen zijn dan alleen een Kamervoorzitter of een commissievoorzitter uit hun midden. Die sneuvelen waarschijnlijk weer na volgende verkiezingen. Maar al die voorzitters en leden van belangrijke organen blijven jaren zitten.