PVV boekt monsterzege

Update donderdag 9:00

De stemmen zijn geteld. De PVV heeft een recordaantal van 37 zetels gewonnen. GroenLinks-PvdA eindigt als tweede met 25 zetels. Daarna volgen de VVD met 24 en NSC met 20 zetels. Onder de overige partijen zijn veel verliezers. De SP wordt bijna gehalveerd en heeft nog maar 5 zetels over, het is de zevende keer op rij dat Marijnissen verliest. Ook de PvdD, die tot nu toe iedere verkiezing winst boekte gaat er aan en wordt gehalveerdnaar 3 zetels. BIJ1 verdwijnt uit de Kamer. Ook de ChristenUnie verliest en zakt naar 3 van 5. Jetten verliest fors maar minder dan voorspeld, D66 haalt 9 zetels. Volt verliest een zetel en komt op 2.

Op rechts heeft Wilders ook een ravage aangericht. JA21 blijft steken op 1 zetel. FVD valt terug naar 3. Alleen de SGP blijft stabiel op 3 zetels. 50Plus verdwijnt. BBB, een half jaar geleden nog de allergrootste, wint slechts zes zetels en komt op 7 zetels.

Frans Timmermans, lijsttrekker van verenigd links, boekte flinke winst maar was zeer ontdaan door de overwinning van extreemrechts. In een bewogen speech zei hij: "Nu breekt het moment aan dat wij de democratie gaan verdedigen." Hij riep op elkaar vast te houden en vooral steun te bieden aan de inwoners die zich direct bedreigd weten door de PVV:  "Als je iemand tegenkomt die zich na vanavond afvraagt: hoor ik hier nog wel? Zeg dan heel duidelijk ja!"

De uitslag stelt analytici voor raadselen. Zo is de vraag of Wilders die al 17 jaar in zijn eentje een partij vormt in staat zal zijn om een regering te vormen. Hij heeft amper een reservoir aan capabele politici. In Rotterdam bijvoorbeeld, waar zijn partij al vaker de grootste was, zit de PVV niet in de gemeenteraad bij gebrek aan kandidaten. 

Daarnaast is de vraag of andere partijen met hem zullen willen samenwerken. Binnen bijvoorbeeld de nu 20-koppige fractie van NSC zou daar wel eens heel verschillend over gedacht kunnen worden. BBB heeft al het ministerie van Landbouw opgeëist.

Update 21:00 uur:

Het verenigd links van GroenLinks-PvdA heeft volgens de eerste exitpoll van Ipsos 26 zetels gehaald en laat daarmee de VVD met 23 zetels achter zich. Waar de partij van Timmermans 14 zetels wist te winnen ten opzichte van de huidige Kamerverdeling, raakte de partij van Mark Rutte en nu Dilan Yesilgöz er juist 11 kwijt. Beide partijen moeten echter de extreemrechtse PVV van Geert Wilders voor laten gaan. Die partij behaalt volgens de eerste exitpoll maar liefst 35 zetels en staat daarmee met kop en schouders bovenaan.

Nieuwkomer NSC, de partij van Pieter Omtzigt, komt in deze exitpoll als vierde partij naar voren met 20 zetels. BBB dat lange tijd koploper was in de peilingen behaalt volgens de exitpoll 7 zetels. D66 is het zoveelste slachtoffer van meeregeren met Mark Rutte: van de huidige 24 zetels blijven er slechts 10 over, ondanks een sterke campagne van lijsttrekker Rob Jetten.

BIJ1 verdwijnt uit de Tweede Kamer, 50PLUS keert er juist met 1 zetel terug. Ook BVNL, de partij van huisjesmelker Wybren van Haga (oud-VVD en oud-FVD) heeft volgens het peilbureau niet genoeg stemmen behaald voor een Kamerzetel. JA21 van Joost Eerdmans zou wel 1 zetel hebben bemachtigd. De werkelijke zetelverdeling is vermoedelijk pas na middernacht bekend.

Eerder:

Woensdag spreekt de kiezer, maar wat hij gaat zeggen is nog ongewis. De verkiezingen zijn in jaren niet zo spannend geweest. Volgens de slotpeilingen maken maar liefst drie partijen de kans om de grootste te worden: PvdA-GroenLinks, VVD en PVV. Wie wint, zal worden bepaald door de mensen die pas op het laatste moment hun keuze maken. Veel kiesgerechtigden zweven tot in het stemhokje. Kiezen ze voor hun eerste voorkeur of brengen ze een strategische stem uit om de lijsttrekker van een andere partij uit het Torentje te houden?

Door het vertrek van Mark Rutte lijkt er een nieuw tijdperk aan te breken. De vraag is of het beter wordt of nog erger. Veel linkse kiezers vrezen dat de wegens groepsbelediging veroordeelde Poetin-apologeet Geert Wilders de verkiezingen zal winnen, en kiezen daarom voor de nieuwe combinatie GroenLinks-PvdA onder leiding van Frans Timmermans.

Terwijl andere partijen in de aanloop naar de verkiezingen werden geplaagd door interne onrust, bleef het bij de fusiepartij opmerkelijk rustig. Alleen het vertrek van Kauthar Bouchallikht vanwege het standpunt van Timmermans over Gaza leek even een open zenuw binnen de nieuwe combinatie bloot te leggen. Verscheidene pro-Palestina-activisten roepen op om woensdag een proteststem uit te brengen op Bouchallikht, die nog wel op de kandidatenlijst staat maar al heeft aangekondigd dat ze niet in de nieuwe Kamer zal plaatsnemen.

Bij het slotdebat van de NOS dinsdagavond weigerde VVD-leider Dilan Yeşilgöz opnieuw te reflecteren op de rol van haar partij bij tal van schandalen die het vertrouwen van de kiezer in de politiek hebben ondermijnd. Die houding dreef Pieter Omtzigt, de politicus om wie de campagne lange tijd draaide, bijkans tot wanhoop. Wie verandering wil, zal anders moeten stemmen, zo verklaarde hij in zijn slotwoord.

De afgelopen weken nam de twijfel bij veel kiezers toe of NSC voor die verandering kan zorgen. Omtzigts voorstellen bleken bij nadere bestudering toch vooral oude wijn in nieuwe zakken: een conservatief CDA-programma met een snufje bestuurlijke vernieuwing. “Dat Pieter Omtzigt hardop twijfelt, nam kiezers aanvankelijk voor hem in, maar naarmate de campagne langer duurde en zijn twijfel meer begon te lijken op besluiteloosheid, sloeg ook de twijfel bij veel kiezers toe”, analyseert NRC.