Wie is wij?

Ik bleef de afgelopen week op drie media items haken. Ze stemden me tot nadenken. Wat zijn de overeenkomsten tussen een afgebrand museum in Brazilië, een ontslagen werknemer bij Heineken en witwasfraude bij ING? Wie is wij? Dat de vraag waar we het vaker over moeten hebben.

In Brazilië brandde verleden week een museum af, nadat er jarenlang bezuinigd was op onderhoud en veiligheid. Stel je voor dat we hier het Rijksmuseum net zo lang zouden verwaarlozen totdat onze Rembrandts vlam zouden vatten. We zouden dan vast collectief treuren, als natie. Of is dat inmiddels een gekke gedachte? Er wordt door politici steeds neerbuigender over cultuur gesproken. Is dat erg, of, kan dat erg worden? Wat zouden onze musea jou waard zijn? En de theaters? Hoeveel vind jij dat we van de gezamenlijke pot in cultuur mogen investeren, of mag van jou ook hier de boel af fikken?

Heineken, zo meldt de krant, maakt 2,2 miljard winst. Toch vindt de directie het vanzelfsprekend dat er 50 tot 70 man ontslagen worden in Nederland. Er is blijkbaar niet ergens in die 2,2 miljard winst een minuscuul potje te vinden om 70 mensen intern een andere functie aan te bieden. Nu moeten deze mensen een andere baan zoeken – of een uitkering aanvragen, die we dan weer met zijn allen opbrengen. Tenminste, wij allen, die nog belasting betalen en hem niet ontwijken. De vraag die in me opkomt: welke bijdrage levert Heineken op dit moment aan onze samenleving en hoeveel voordeel trekt het bedrijf uit diezelfde samenleving, de infrastructuur, zijn historische basis, mede opgebouwd door die werknemers? Is er nog een balans tussen wat Heineken neemt en wat Heineken geeft? Wat denk jij? Zou Heineken nog een binding hebben met Nederland en, belangrijker, zou het daar geld voor over hebben?

En als laatste, nu ik toch bezig ben: is het vanzelfsprekend dat bij ING commerciële waarde in alle opzichten voorrang kreeg op maatschappelijke verantwoordelijkheid en de regels die daarbij horen? Ik ben zo nieuwsgierig hoe ING-ers denken over onze samenleving, en de positieve kanten aan de gezamenlijkheid. Helemaal nu blijkt dat men crimineel geld lustig door de bank laat stromen (ING maakt 2,6 miljard winst). Het gaat verder dan alleen de fraude zelf en de afkoop ervan. De vraag gaat dieper. Die gaat over binding en de verantwoordelijkheid die daarbij past.

Ieder jaar publiceren een aantal toekomstdenkers (waaronder ikzelf) de TrendRede. Dit jaar sloot die af met een vraag. Wie is wij? De vraag werd oorspronkelijk geformuleerd door journalist Bas Mesters, in de Groene Amsterdammer. Hij schreef: “Niet, wie ben ik? Niet, wie zijn wij? Maar: wie is wij? Is de overheid nog wij? Is de markt wij? Is de democratie wij?” Wie is wij? Als je naar het nieuws kijkt, dan lijkt het soms alsof we al in een samenloze leving aanbeland zijn. Mensen sluiten zich af van anderen. Elk individu en elk bedrijf wenst zijn individuele lijn te volgen. Vrijheid, noemen we dat. De beperkingen die de gezamenlijkheid oplevert geldt alleen voor de anderen. Jij moet respect voor mij hebben, maar ik moet vooral mijn gang kunnen gaan. Het ik gaat boven het wij. En in steeds meer wij willen of kunnen we onszelf niet herkennen. Mijn vraag: mag het dan ook weg?

We roepen er wel veel over, maar hoeveel hebben we, ieder voor zich, er voor over om de gezamenlijkheid te bewaren? Waar willen we de grenzen van die gezamenlijkheid trekken – en waarom precies daar? Wie is wij? Ik zou de vraag heel graag aan ING stellen. Hoe zou het antwoord luiden voor Heineken? Voor het land Brazilië? En voor jou?

Wanneer het ik het wij uit het oog verliest, heeft dat gevolgen. We staan allemaal op de schouders van degenen die generaties eerder voor ons gebouwd hebben aan democratie, infrastructuur, levenszekerheden en groeikansen. Het lijken vanzelfsprekendheden, maar ze staan onder druk. We willen ze eigenlijk niet meer zien, en al helemaal niet wanneer ze onze individuele groeicurve dreigen af te remmen. De bottom line: als er geen geld meer mag naar zaken waar we niet direct zelf profijt van trekken, dan leven we in een samenloze leving.

Het is hoog tijd om met elkaar te spreken over wat al onze opgebouwde kaders nog voor zeggingskracht hebben. Breken we steeds meer af van het gezamenlijke en delen we steeds minder met elkaar, of zijn we bereid om na te denken over de wezenlijke vraag van de komende jaren: wie is wij? Wat denk jij?

Cc-foto: CC Merksem