Wie is Klaus Iohannis, de nieuwste uitdager van Mark Rutte?
Demissionair premier Rutte ligt al enige tijd onbetwist aan kop in de race voor de post van NAVO-topman, totdat deze week uit onverwachte hoek een concurrent opduikt – de Roemeense president Klaus Iohannis. Heeft „onze” premier hiervan veel tegenstand te duchten of kan hij zoals Rico Verhoeven afgelopen weekend wel een paar van dit soort tegenstanders op rij aan?
Klaus Iohannis werd 10 jaar geleden onverwachts tot president van Roemenië gekozen, hij was de tamelijk onbekende burgermeester van de stad Sibiu, die als Europese culturele hoofdstad in de kijker was komen te staan. De historische make-over van deze middeleeuwse (Saksische) stad werd eigenlijk unaniem op Iohannis’ conto geschreven en toen hij de overstap naar de landelijke politiek maakte had hij dit aura om zich heen hangen. Zijn Duitse achtergrond vergrootte de verwachtingen van veel Roemenen dat hij na Sibiu wellicht het hele land zou kunnen hervormen, geschoeid op Duitse leest. Inmiddels heeft dit optimisme plaatsgemaakt voor scepsis, Iohannis is een afstandelijke president gebleken, en als hij al met enig elan aan zijn job begonnen was, dan is hij dat nu wel kwijt. Roemenië is een land waar politieke partijen geoliede mechanismes van belangenverstrengeling zijn. Tekenend is dat de Liberalen en de Socialisten een lijstverbinding zijn aangegaan. Wat heb je aan ideologie als de neuzen maar de zelfde kant op staan aangaande de bestemming van elk mogelijk surplus? Daarom is het moeilijk de leiderschapskwaliteiten van Iohannis, als ceremonieel president van Roemenië, af te meten naar zijn bereikte politieke resultaten. Misschien zou de visie van de kandidaten een criterium kunnen zijn voor de NAVO om te komen tot een juiste keuze, maar juist hierin lijken de heren zeer aan elkaar gewaagd, niemand heeft een van hen beiden ooit weten te verleiden tot het formuleren van een visie op wat dan ook. Hoewel de een duidelijk veel vaardiger is in het debat dan de ander zou ik als eindbeoordeling slechts willen opmerken dat het verschil voornamelijk zit in de snelheid van hun nietszeggendheden.
In Roemenië is men het optimisme waarmee Iohannis destijds gekozen vergeten – velen zijn tot de conclusie gekomen dat Iohannis aan de macht gekomen is doordat hij internationaal gesteund werd, en via een samenspanning met wat over was van de Roemeense „Securitate” zou Iohannis door de Duitsers en de Amerikanen op zijn troon gezet zijn. Dat lijkt mij vergezocht, maar in dit licht wordt de nieuwste noord-Atlantische race des te interessanter om te volgen – welke kandidaat zal door welke landen gesteund worden? Wordt het een ouderwetse oost-west tegenstelling met power-play en het schuiven van enorme bedragen of is de oorlog in Oekraïne zo belangrijk dat Oost-Europa niet meer gepamperd kan worden? En: zal Oost-Europa gezamenlijk een vuist maken of laten ze zich toch uit elkaar spelen? Hoe dan ook wacht ons een troebel politiek proces waarbij het Europese songfestival in contrast zal lijken uit te blinken in democratische zuiverheid. (By the way - misschien moeten we er toch voor kiezen om maar één spitzenkandidat naar voren te schuiven – óf Mark Rutte óf Joost Klein).
Ik woon zelf in noord-Roemenië aan de rand van een heel stil gebergte, waarboven al twee jaar een AWACS-vliegtuig rondjes vliegt – zo hoog dat ik ‚m zelden zie, terwijl op de grond het militair materieel over de wegen richting Oekraïne wordt gerold. In Roemenië is de oorlog zichtbaar en hoorbaar, het gaat over de langste landgrens van Oekraïense met een ander land. In zee drijven de mijnen en boven de grensrivier de Donau vallen de drones links en rechts in de velden. Het land Moldavië ligt op twee uur rijden van waar ik woon, hier spreekt men naast Russisch voornamelijk Roemeens, het was lang onderdeel van het Roemeense koninkrijk, totdat de Russen het inlijfden en russificeerden. Ook de Moldaviërs proberen zich nu met spoed aan de Russische invloedsfeer te onttrekken – via versnelde toenadering tot de EU en de NAVO, als Rusland hen aanvalt – wie houdt ze tegen. Oftewel, de oorlog is hier dichtbij. De Navo traint hier Oekraïners, heeft hier enorme oefenterreinen, Constanta is voor de oorlog een essentiële NAVO-hub, via de zee en via de lucht. Dus wat zou er logischer zijn dan een land dat zo loyaal is aan de NAVO en zo z’n best doet om behulpzaam te zijn in de oorlog tegen Oekraine tegemoet te komen met de post van NAVO-voorzitter.
En hoewel de populariteit van president Iohannis in Roemenië niet groot meer is, krijgt op de Roemeense pleinen en in de Roemeense kroegen (virtueel of niet) de aanstaande tweestrijd met Mark Rutte een eigen dynamiek. Het zal toch niet zo zijn dat we weer door die Hollanders gepiepeld worden? Jaren liggen ze ons al dwars met Schengen (Nederland heeft jarenlang een veto uitgesproken tegen toetreding van Roemenië tot het Schengen-gebied) en nu met deze oorlog tussen de NAVO en Rusland, wij halen de hete aardappels uit het vuur en de Hollanders krijgen weer de leiding – „eens koloniaal...”
Het in Roemenië gevoerde debat laat mij achter met twee vragen – of Europa er ooit in zal slagen om haar burgers in al hun veelzijdigheid te betrekken bij besluitvorming over Europese instituties en over Europees beleid. Met als sombere gedachte dat als dat niet lukt het populisme alleen nog maar in kracht zal winnen. En vraag twee: zullen de krachten die Oost- en West-Europa verbinden sterker blijken te zijn dan de krachten die de Europese burgers uiteendrijven. Maandag gaat in de orthodox-christelijke wereld de vastentijd voor het orthodoxe paasfeest op 5 mei in, in ons dorp eet drie kwart van de mensen veganistisch tijdens deze periode, 40 dagen tot aan Pasen. Net als aan de andere kant van de grens in Oekraïne, en een stukje verder naar het oosten, in Rusland. Oost-Europa heeft z’n eigen religieuze kalender, in veel landen schrijft men in Cyrillisch schrift – soms denk ik dat Oost-Europa veel meer van West-Europa verschilt dan van het Russische gedachtengoed, even los van de huidige oorlog en het huidige Russische leiderschap. Zal Europa zo veel verschillen in zich kunnen verenigen?
Wat betreft de keuze Rutte of Iohannis – dat de beste moge winnen! En dat transparante noord-Atlantische politiek moge leiden tot het winnen van de beste kandidaat! Slava novyy lider!