Wie is de baas van de VVD? Mark Rutte of De Telegraaf?

Terwijl transnationale dreigingen zich voordoen (gewapend conflict en een migrantenstroom, de lopende corona-pandemie en natuurrampen door klimaatverandering) blijft het Haagse leiderschap doorsukkelen in de formatie. Dezelfde regering die de afgelopen vier jaar moeilijke dossiers aanpakte, durft anno 2021 — met een gefragmenteerde en opportunistische Tweede Kamer — geen leiderschap te tonen. Nederland op z’n smalst te midden van een tumultueus jaar in mondiale verhoudingen.

Deze vervreemding van de rest van de wereld doet me denken aan de Brexit. Decennialang voedde de Britse roddelpers — zoals de dagbladen The Daily Mail en The Sun — xenofobische en anti-EU sentimenten. Voor de machthebbers in het House of Commons bleek in campagnetijd inspelen op nostalgische vergezichten van een grootse natie, uiteindelijk voldoende om hun ambt te verlengen.

De campagnestrategie van menig Nederlands politicus is niet heel veel anders: zodra het media-politieke moment er zich naar verhoudt, neemt een willekeurig Tweede Kamerlid van één van de 18 politieke partijen een populaire positie in, houdt die zijn poot stijf en graaft zich in. De grenzen van een situatie testen, tot het bittere einde.

Het probleem met zo’n houding is dat de grenzen nu bereikt zijn, een bitter einde nadert voor het formatieproces. Geen regering ontkomt er in deze ongekende tijden, van meervoudige mondiale crises die zich weer op nationaal niveau manifesteren, aan: maatschappelijke ontwrichting door corona, natuurrampen door klimaatverandering, een migratiestroom uit een land getraumatiseerd door decennia aan oorlogen. De verlenging van het ambt, niet alleen naar Rutte IV, maar misschien zelfs naar Rutte V, is misschien het hoogst haalbare.

Intussen stijgt de VVD in de peilingen, in de veronderstelling dat de partij onder Mark Rutte zich rechtser van politieke middenveld bevindt dan in bestuurlijke verbanden het geval is. Dit politiek opportunisme uitte zich onlangs nog: voet bij stuk houden als het gaat om de heropening van nachtclubs en festivals, waar het kabinet in de lente het liefst zo snel mogelijk van alle maatregelen afwilde. Politiek bedrijven naar de verhoudingen van het moment en de grote vraagstukken op de lange termijn zetten.

Dit politieke opportunisme werd in het Verenigd Koninkrijk door Boris Johnson gebruikt om de Brexit voor elkaar te krijgen en leunde op de neokoloniale arrogantie van de Britten: de Brusselse machtsstructuur van gedeelde invloed in het Europese parlement als smet op de soevereine macht van een lidstaat en zijn Commonwealth.

Voor de VVD is een gedeelde macht met de progressieve vleugel van de Tweede Kamer een te grote inschikking voor zíjn kiezers; die via De Telegraaf en zijn columnisten te horen krijgen dat Nederland islamiseert, dat barbecues straks niet meer mogen en wereldleiders zouden knielen voor econoom Klaus Schwab. Alleen de héle macht, dat is de eis. Daarmee kan de VVD na Mark Rutte nog eens door de hoepel van zijn eigen kiezers springen. Een farce voor het ambacht van politiek leidinggeven in een democratie.

Het is een gebrek van ons democratisch systeem, dat cynisch genoeg perfect geschikt is voor de Instagram-politiek van de 21ste eeuw: de VVD wil doen lijken dat zij met 39 (gepeilde) zetels de enige machthebber is, zonder te beschikken over de benodigde 76 zetels voor een Kamermeerderheid. Zolang de schijn bestaat dat de VVD de progressieve vleugel niet nodig heeft, is dit de waarheid die verkondigt wordt. Deze beeldvorming, die het goed bij VVD-kiezers doet, gaat voorbij aan de noodzaak van een regering die crisisdiensten moet draaien en tussen landen in Europa legitimiteit moet uitstralen.

De arrogantie van de Haagse opportunisten zal blijven werken totdat de kiezer het door heeft, de media-politieke situatie daar eindelijk door verandert en premier Rutte moet verkondigen dat de door hem veroorzaakte impasse hem inmiddels als crisisbestrijder boven zijn macht gaat. De brandstichter die dan dienst moet gaan doen als brandweerman.