Wie de CoronaCheck accepteert is niet direct naïef of tegen de vrijheid

Mensen schrijven soms dat ze mij een naïeve man vinden. Bijvoorbeeld omdat ik de coronamaatregelen allemaal maar prima lijk te vinden en me totaal niet druk maak over mijn vrijheid en privacy. Dat is niet zo. Ik ben en blijf echter geen viroloog en zou niet weten waarop ik mij moet baseren om dingen anders te doen. Wetenschappers zijn het niet eens, in het beleid wordt politiek en wetenschap gemengd en uit de cijfers blijkt dat iedere keer als er versoepelingen zijn het aantal besmettingen weer stijgt en dat mensen aardig wat restklachten houden als ze ziek zijn geweest.

Volgens de critici is dit allemaal anders en zij weten het dan ook beter dan vrijwel alle regeringsleiders en hun wetenschappelijke adviseurs over heel de wereld. Ik vind dat bijzonder en tamelijk arrogant. Bovendien omarmen zij naar mijn bescheiden mening vooral de informatie die past bij hun gewenste aanpak met rust gelaten te worden. Heel betrouwbaar vind ik dat niet. Het is als kinderen die roepen dat het niet regent omdat ze graag buiten willen spelen, terwijl ze voor hun ogen de hele tuin zien onderlopen omdat de regen met bakken uit de lucht komt. Wensdenken kan soms erg sterk zijn.

Maar misschien is het geen wensdenken en draaien alle overheden die maatregelen treffen om het coronavirus in te dammen ons wereldwijd een rad voor ogen. Dat kan best. Zeker weten doe ik dat niet en ik vind de maatregelen ook weer niet zo heftig dat ik mezelf al te veel geweld aandoe door me er aan te houden. Ik neem liever het zekere voor het onzekere dan dat ik anderen geweld aan doe door mijzelf tot deskundige om te dopen op een terrein waar ik me nog nooit heb begeven.

Dat kun je naïef noemen, maar verder maak ik mij geen illusies over onze privacy en vrijheid. Wie mij vaker leest weet hoe belangrijk ik vrijheid, gelijkheid, solidariteit en persoonlijk leiderschap vind. Ik heb er zelfs mijn werk van gemaakt dit op vele terreinen te bevorderen. Ik weet echter ook dat er een hoop – meer impliciet dan expliciet – geweld is waarmee we de vrijheid van onszelf en elkaar beknotten en dat zit niet per se in een CoronaCheck of een verkeersregel. Eigenlijk helemaal niet.

Onze vrijheid wordt beperkt door politieke en economische structuren, door paradigma’s die wij voor waarheid zien, door het verzoek van de ander en onze oppositie daartegen. Door in te gaan tegen een stelling die een ander poneert, geef je de ander immers macht en creëer je niet meer uit vrijheid en openheid maar uit oppositie. Door te geloven in het alledaagse en daardoor te menen dat je vrij bent als je iedere dag om zeven uur naast je bed staat om de doelen van een werkgever na te streven en van het loon dat je daarvoor krijgt spullen te kopen die de commercie voorschrijft en waarin je je toch heel erg meent te herkennen en probeert de onderscheiden van anderen die min of meer hetzelfde doen en kopen. Daarin zit onvrijheid en vervreemding. En daar schuilt ook in dat maar weinig mensen zich afvragen wie ze zijn, waarom ze doen wat ze doen, vinden wat ze vinden, wat eigenlijk waarheid is, wat liefde tot liefde maakt, hoe mensen op elkaar reageren, hoe macht eigenlijk werkt en hoe landen op elkaar betrokken zijn en noem maar op.

Zo kan ik wel even doorgaan. Overal is onvrijheid, maar veel mensen herkennen het blijkbaar alleen als ze tijdelijk gecontroleerd worden wanneer ze een café in willen gaan. Ik blijf dat bijzonder vinden. Ik vraag me ook af waarom mensen schaapachtig naar de horeca en schouwburgen blijven kijken en niet creatiever en flexibeler zijn als ze zo tegen testen, vaccineren of controles zijn. Vaccineer je niet, laat je niet testen en ga fijn wandelen, spelletjes doen of kamperen in bed. Wees wendbaar en creatief. Dat moesten we tijdens de lockdown ook zijn en dat was eigenlijk best fijn. Deze controles gaat weer voorbij, net zoals de avondklok voorbij is gegaan en de anderhalve meter en mondkapjes ook nog nauwelijks verplicht zijn. Ik begrijp niet dat mensen zo krampachtig vasthouden te willen wat ze nu – dikwijls door eigen keuzes – even niet mogen.

Tegelijkertijd maak ik me geen illusies over onze privacy. In mijn studententijd – toen we amper mobiele telefoons hadden en zeker geen smartphone – voorspelden mensen al dat we op een dag een chip zouden hebben waarmee we alles zouden kunnen doen. Het zou ons verkocht worden als makkelijk, maar het zou voor overheden en opsporings- en inlichtingendiensten een middel zijn ons overal te kunnen volgen. Met die chip zouden we kunnen inchecken bij het openbaar vervoer, we zouden ermee kunnen betalen, onze kaartjes voor de schouwburg en de bioscoop konden er vanaf te lezen zijn en we zouden er zelfs ons gewicht en onze hartslag op kunnen bijhouden en ook nog waar, hoe lang en hoe snel we ergens gelopen of gefietst hebben. Het zou makkelijk zijn voor de mens, maar een brok informatie voor wie maar wil. Je zou overal te traceren zijn.

Als studenten discussieerden we vaak over deze innovaties. Enkelen deden het af als complottheorieën, anderen zeiden dat de mens zo gek zou zijn om de chip te laten implanteren en weer anderen deden het af als sciencefiction; een fantasieverhaal dat nooit waar zal worden. Inmiddels hebben we vrijwel allemaal een smartphone waarin zo’n chip zit. We pinnen ermee, lenen er boeken mee, reizen ermee, houden er dagboeken in bij, plannen er onze routes op en bestellen met die chip kleding, boeken, seksspeeltjes, eten, bioscoopkaartjes en noem maar op. Met alle data in die telefoon maken bedrijven en overheden al jaren prachtige profielen van mensen. Verder zijn er sleepwetten voor het internet en lekken al onze smartproducten – van koelkasten en televisie tot verlichting en wc’s – massa’s informatie, maar nu de overheid na de DigiD en ‘mijn overheid’ met een nieuwe applicatie komt is dat ineens een app teveel. Ook dat begrijp ik niet.

We gooien overal al jaren ons hele hebben en houden op straat, op het web en in de cloud en nu worden onze privacy en integriteit ineens geschonden. Ik mag dan naïef lijken, maar je moet een bijzonder brein hebben om nu ineens op je achterste benen te gaan staan. Het toont misschien aan hoe mensen veelal aan de oppervlakte leven en hoe gelukkig ze eigenlijk zijn als ze deze maatregel als leed ervaren. Ik zou God op mijn knieën danken als dit de zwartste dagen van mijn leven zouden zijn.

Maar goed, los van mijn vermeende naïviteit, maak ik me nu vooral druk over het verraad van Kaag en Segers. De ChristenUnie ging in april echt niet meer met Rutte in een nieuw kabinet zitten en kan dat nu blijkbaar wel. Kaag’s wegen met Rutte scheiden toch niet, de kloof met de ChristenUnie is toch niet zo groot en linkse partijen zijn blijkbaar ineens niet meer nodig in het rechtse bolwerk met het CDA. Kaag gooit alles overboord waar ze de afgelopen maanden voor stond. Ze beloofde een nieuwe politieke cultuur en nieuw leiderschap, maar doet al direct water bij de wijn en voegt zich uiteindelijk naar Rutte en Hoekstra die stoïcijns hun poot stijf hielden en net zo lang hebben gewacht tot ze hun zin kregen.

Ik hoor Hoekstra nog zeggen dat het CDA na de verkiezingsnederlaag bescheidenheid past. Voor een bescheiden man had hij best veel noten op zijn zang en hield hij een samenwerking met links tegen en dwong hij Kaag te buigen. Dat had ze niet moeten doen. Dit wordt Kaag over vier jaar nog ingewreven bij de nieuwe verkiezingen. Rutte en Hoekstra zullen dan zeggen dat zij tenminste staan voor hun zaak en roepen hoe onbetrouwbaar Kaag is en dat ze liegt, draait en wankelt. Dat gaat haar partij veel zetels kosten verwacht ik.

Ze had beter ook haar poot stijf kunnen houden en een nieuwe campagne kunnen voeren voor nieuwe verkiezingen waarin ze roept dat ze echt voor iets staat en daar geen concessies in doet. Dat zou nieuw leiderschap zijn en een politieke cultuur die niet van akkoorden, concessies en wantrouwen aan elkaar hangt. Dit is slap. Ook D66 verdampt in de schaduw van de VVD, zoals dat met de PvdA en het CDA ook is gebeurd. En dat nog voordat het oude kabinet opnieuw van start is. Toch knap.