When you eat together, you stick together

Ik zag hem dit weekend, ik heb moeten huilen. Enorm geraakt en zo herkenbaar, gaat dat zien! Erg goed en hoopvol! Zelden zo geraakt geweest door een film. Tot tranen toe! Verplichte kost voor politici!! Een film die echt binnenkomt. Prachtige film! Fantastische, krachtige, actuele, ontroerende, zorgwekkende, maar ook hoopvolle film!! En zo kan ik nog wel even doorgaan met loftuitingen op de sociale media over de film The Old Oak, de laatste film van Ken Loach die momenteel in Nederland draait.

De geraaktheid die in deze commentaren voelbaar is, zegt veel over dat wat in onze samenleving wordt gemist. Over de sociale schade die door ons systeem, gebaseerd op neoliberale en wetenschappelijk materialistische uitgangspunten, aan onze samenleving wordt aangericht. Over precies dus dat wat onze samenleving zo hard nodig heeft. Namelijk onderling menselijk contact en ontmoeting. Ik vind het verbazingwekkend dat de schade van dit systeem steeds zichtbaarder wordt, de schade aan het klimaat, de kloof tussen arm en rijk, het vernietigen van sociale verbanden, de toenemende polarisatie en tegelijkertijd die link over het algemeen maar niet wordt gelegd met ons dominante systeem. We geloven blijkbaar nog te heilig in de mythen van dit systeem, dat we de schade die wordt aangericht, niet onder ogen willen zien. De negatieve gevolgen worden gebagatelliseerd of we verplaatsen slim het zoeklicht naar zondebokken, zoals vluchtelingen. En ons systeem blijft zoals zo vaak buiten schot. Precies wat gebeurt in het Engelse dorp dat wordt opgevoerd in The Old Oak. Het is voor mij de kern van de film, de tekst die op een gegeven moment wordt uitgesproken in een dialoog. In plaats van dat we de oorzaak van de problemen zoeken bij waar ze vandaan komen (als gevolg van een falend systeem), leggen we de schuld bij de groep die lager in de pikorde staat dan wijzelf, de vluchtelingen. Zij worden de zondebok en de pispaal. Deze dynamiek speelt net zo goed in Nederland als in het Engeland van The Old Oak. Zie de recente verkiezingsuitslag.

Het is mooi om te zien en dat is ook wat bezoekers van de film raakt, dat op momenten van persoonlijke crisis het gezamenlijk eten als oplossing naar voren wordt gebracht. When you eat together, you stick together. En wees nu eerlijk, hoe vaak eten we nog echt samen, zijn we werkelijk met onze aandacht bij elkaar en vindt er aan tafel een ontmoeting plaats? We vinden vaak alles belangrijker dan dat. Terwijl de geraaktheid door deze film The Old Oak duidelijk maakt dat we dit dus wel wezenlijk vinden, alleen zijn we deze waarde in onze samenleving kwijtgeraakt. Omdat de uitgangspunten van ons systeem hier haaks op staan. Wat essentieel is in de werkelijkheid van het leven, is dat alles een is en onderling verbonden is. In ons systeem echter zegt de materialistische wetenschap dat ieder van ons een afgescheiden, los en mechanisch object is in een dode ruimte. Wat handig is om dingen te onderzoeken, maar niets te maken heeft met de werkelijkheid. Dat sluit mooi aan bij het kapitalistische gedachtengoed, waarbij de mens wordt gereduceerd tot een economische eenheid met als doel om je als mens zo veel mogelijk te verbeteren, carrière te maken, macht te verkrijgen en geld te verdienen. En als je dat niet lukt, heb jij gefaald, ben jij schuldig. Ik werk, dus ik ben. De mens, net als de natuur, is een gebruiksvoorwerp voor het systeem. Als dus het narratief van ons systeem zo tegenstrijdig is met de werkelijkheid, dan kan het niet anders dan dat dit leidt tot een crisis, wat we op dit moment zien in onze maatschappij en door Ken Loach zo treffend wordt verbeeld. Als geld en het kopen van spullen centraal staan in je systeem, dan eroderen de menselijke waarden. Als wij het hebben over het individu, hebben we het eigenlijk over een economische eenheid, niet over werkelijke individualiteit. Vroeger had je in een gezin 1 televisie, 1 auto, 1 telefoon. Nu heeft ieder gezinslid een televisie, een auto, een telefoon, een laptop, een computer. Ieder mens is voor ons systeem een verdienmodel.

Dit analyserend, kunnen we ons natuurlijk afvragen; hoe krijgen we die menselijke, geestelijke waarden weer terug in onze complexe samenleving? The Old Oak maakt duidelijk dat armoede noopt tot verbinding. Een systeem met rijkdom als hoogste goed, ontbindt, ontwricht. Bezit, geld en macht maakt de mens tot een schim van zichzelf, die bang is om te verliezen, zijn bezit moet beschermen. Zich opsluit achter een muur, zijn hart sluit. Het vileine van ons systeem is dat het kapitalisme koppelt aan democratie. Dat maakt het lastig om ook maar enige kritiek te hebben op kapitalisme en de nadruk die hierin wordt gelegd op bezit. Ja, wil je dan communisme, wil je dan een dictatuur? Einde discussie. Waarom kunnen we gewoon niet leren van de lessen die het kapitalisme ons biedt. Dat overvloedig bezit ons niet gelukkig maakt, destructief is voor mens en natuur en vanuit die les het verkrijgen van bezit, maar ook macht, vrijwillig begrenzen. Het is het grootste taboe van het kapitalisme, het begrenzen van bezit, want de mens is elkaars concurrent op de grenzeloze vrije markt. Met als gevolg het vernietigen van sociale cohesie, sociale banden, sociale gemeenschappen, zoals die er vroeger wel waren. Nee, we moeten niet terug naar vroeger, maar het is wel essentieel om de balans in onze maatschappij terug te krijgen dat we deze ontworteling stoppen. Die enorme welvaart die we hebben verkregen met name na de Tweede Wereldoorlog mag niet verder ten koste gaan van mens en natuur. Maar nemen we de lessen die we recht in ons gezicht krijgen voorgeschoteld serieus en doen we vrijwillig een stap terug in die enorme drang in het systeem naar nog meer welvaart, nog meer afzetmarkten, andere (duurzame) afzetmarkten? The Old Oak maakt duidelijk dat we die expansiedrift van het neoliberalisme niet nodig hebben, maar er een grote nood is aan menselijkheid, dat wat het hart raakt, aan rust, heling van natuur en mens. Adempauze. Vanuit ons narratief zoeken we ons geluk in het steeds verder ontwikkelen van technologie, terwijl we vergeten dat onze werkelijke rijkdom in de ontmoeting met elkaar zit. Eten is een sociale aangelegenheid die mensen verbindt. Eenvoudig, dicht bij onszelf. Dat is de boodschap die The Old Oak ons geeft.