Wetenschap is mensenwerk

Iedereen die een bestaande wetenschappelijke consensus in twijfel trekt, loopt tegen muren van onbegrip en wantrouwen op. Wetenschap met een hoofdletter W zou je nimmer ter discussie mogen stellen en elke wetenschappelijke consensus verdient onvoorwaardelijke navolging. Zelf denken is dus niet nodig. Gewoon kijken naar wat de grootste gemene deler voorschrijft en iedereen die daar van afwijkt verketteren als ‘ontkenner’, een woord dat sinds de term ‘Holocaustontkenner’ in zwang raakte, een nogal smoezelige bijklank heeft gekregen.

Als de geschiedenis van de wetenschap iets uitwijst, is het wel dat een consensus alleen bewijst dat er een consensus bestaat. De hele (moderne) wetenschapsgeschiedenis staat bol van de aanvankelijk breed gedragen, maar later overboord gegooide zekerheden. Wie bijvoorbeeld vóór 1965 durfde te beweren dat de continenten bewegen was een malle dissident, zoals Alfred Wegener in 1912. Tot in de jaren zestig van de vorige eeuw kon roken nog weinig kwaad en ontstond een maagzweer door ‘stress’. Wetenschap is mensenwerk, met alle aspecten die daarbij horen. Een daarvan is een niet uit te roeien groepsdenken: iedereen vindt het, dus zal het wel zo zijn. Het zijn echter vaak eenlingen die de bestaande orde op de kop zetten, zoals de Hongaars-Oostenrijkse arts Ignaz Semmelweis, die letterlijk voor gek werd versleten toen hij in 1847 stelde dat de destijds even dodelijke als mysterieuze kraambedkoorts vrijwel kon worden uitgeroeid als verloskundigen en artsen hun handen zouden wassen in bleekwater. Zelfs toen bleek dat zijn vinding het percentage dode kraamvrouwen van 30 terugbracht naar 1, bleven zijn vakbroeders hem in diskrediet brengen. Uit dit voorbeeld blijkt dat groepsdenken en consensusvorming zo hardnekkig kunnen zijn dat zelfs het presenteren van objectieve meetgegevens geen soelaas biedt.

Dat groepsdenken wordt nog hardnekkiger als een wetenschapsgebied onder religieuze, politieke of commerciële invloed komt te staan. In vroeger tijden was het in Europa vooral de Katholieke Kerk die invloed uitoefende op sommige wetenschappelijke disciplines. Galileo Galileï werd door ‘Rome’ te verstaan gegeven dat de zon om de aarde draaide en niet andersom. Galileï vond dat, met de brandstapel in het verschiet , een puik plan. De moderne wetenschap is inmiddels onder te verdelen in disciplines waarvan we nog enige objectiviteit mogen verwachten omdat ze praktisch geen raakvlakken hebben met politiek en commercie enerzijds, en disciplines die doordrenkt zijn van politieke en commerciële belangen, anderzijds. Het consensusverhaal van het hart- en vaatziekten veroorzakende cholesterol wordt bijvoorbeeld bestreden door een snel groeiende groep wetenschappers die stelt dat er geen aantoonbare causaliteit is tussen cholesterol en het optreden van hart- en vaataandoeningen. Zij zien kerngezonde mensen die volgepropt worden met veel bijwerkingen kennende cholesterolverlagers. Kom er maar eens om bij de farmaceutische industrie of de door Becel gesponsorde Hartstichting.

Heeft Unilever nog slechts commerciële belangen bij de cholesterolconsensus, in de ‘zachte’ wetenschappen gaat het voornamelijk om politieke belangen. Een schoolvoorbeeld daarvan is de recente hetze die door studenten van de Berlijnse Humboldtuniversiteit wordt gevoerd tegen de Nederlandse socioloog Ruud Koopmans, die ervan wordt beschuldigd de voedingsbodem voor anti-islam racisme te vergroten. Koopmans betoogt (in een notendop) dat het islamitisch fundamentalisme in Europa geen marginaal fenomeen is, maar een stevige stroming die sociale schade kan aanrichten. Zijn onderzoeksresultaten worden weggezet als onjuist, omdat hij een ondeugdelijke vraagstelling zou hanteren. Koopmans pareert: ’Ik gebruik dezelfde vragen die ik ook hanteer om islamofobie en xenofobie te meten en dan wordt er nooit aan de onderzoeksresultaten getwijfeld. (…) De overtuiging dat moslims slachtoffer zijn van discriminatie en dat radicaliseren daar een reactie op is, zit erg diep.’ Koopmans trekt die overtuiging echter ernstig in twijfel, en dat valt bij het linkse studentencorps van de Humboldtuniversiteit niet in goede aarde. Kennelijk is het afwijken van de politiek correcte mores in deze materie voldoende om een lastercampagne tegen jezelf te ontketenen, ook al kun je je conclusies wetenschappelijk onderbouwen. De studenten proberen Koopmans’ bevindingen niet te falsificeren met eigen onderzoek, maar beginnen een smaadactie.

In feite toont iedereen die zich uitsluitend beroept op een wetenschappelijke consensus, zich onvoldoende op de hoogte van de wetenschapsgeschiedenis. Hij diskwalificeert daarmee niet de andersdenkenden die hij aanvalt, maar zet zichzelf neer als iemand die graag aan de veilige, politiek correcte kant van het publieke debat staat. Consensusvorming is een zaak van de politiek. De wetenschap boekt alleen vooruitgang door met open vizier te discussiëren over verschillende inzichten. Een discipline die gegijzeld wordt door politiek, commercie of religie, gaat na verloop van tijd kenmerken vertonen van een pseudowetenschap, waardoor de waarheidsvinding ernstig belemmerd wordt.