“Aantal burn-outs zeer sterk gestegen” kopte De Volkskrant deze week. Ik geloof het direct. Het is het grootste probleem waar Nederland mee kampt
Vraag mensen wat het grootste probleem van Nederland is. Vraag vervolgens waar ze zelf mee zitten. Je hoort twee compleet verschillende verhalen. Dat is vreemd. Die individuele bekommernis wordt namelijk door iedereen herkend – en gedeeld. We hebben een collectief probleem maar benoemen het niet. Ik maak mij daar zorgen over.
Onbedaarlijk huilen Tijdens een etentje zat ik naast een vrouw die werkte bij een kinderopvangbedrijf. Zo noemde ze het zelf. Ze zaten in een efficiencyslag. En dus moest ze gesprekken met ouders strakker inplannen, om telkens vijf minuten te besparen. Een andere man bekende dat hij door zijn leidinggevende bij een bank was aangesproken op zijn productiecijfer. Ze had hem bij het koffieapparaat zes koffie zien tappen, voor collega’s. Dat was vriendelijk, maar wist hij dat hij die kostbare minuten had kunnen besteden aan zijn persoonlijke productie?
Deze voorbeelden zijn niet verzonnen. Ik kan ze uit eigen werk aanvullen. Als ik het onderwerp aansnijd tijdens een lezing, valt een deel van de zaal compleet stil. Anderen worden razend en ik heb meegemaakt dat iemand onbedaarlijk begint te huilen. Wat als lezing begint eindigt soms als groepstherapie. Mensen blijven maar voorbeelden aandragen uit de eigen organisatie, of uit hun omgang met overheid en zorginstellingen. “Aantal burn-outs zeer sterk gestegen” kopte De Volkskrant deze week. Ik geloof het direct. Het is het grootste probleem waar Nederland mee kampt. En we spreken er nauwelijks over. Systeempijn. Dat is wat het is. We lijden er allemaal aan.
Knuffelwaarde Waar mensen samen leven ontstaan systemen. We hebben nu eenmaal ordening nodig, om aan gedeelde maatschappelijke behoeften tegemoet te komen. Een school moet goed onderwijs geven, een zorginstelling de juiste zorg leveren. Ze leggen daarom verantwoording af voor hun handelen. We verwachten dat ze hun werk efficiënt indelen, zodat de collectieve kosten niet te veel oplopen. Allemaal prima. Problematisch wordt het wanneer het systeem het doel overschaduwt. Dat nu is in Nederland op vrijwel alle terreinen het geval.
Het efficiencydenken is volledig doorgeschoten. Alles draait om cijfers: alleen wat gemeten kan worden telt als resultaat. De bijdrage die een knuffel levert aan het geluksgevoel van een bejaarde kan niet gemeten worden, de tijd die men besteedt aan het aantrekken van steunkousen wel. Dus sturen we daarop. Zorgverleners besteden noodgedwongen meer tijd aan de verantwoordingsprotocollen die bij een handeling horen dan aan de handeling zelf. De maatschappelijke kosten van alle regulering zijn ondertussen hoger dan de maatschappelijke baten, betoogde Frank Kalshoven in de Volkskrant van 28 oktober. Het systeem werkt niet meer.
Kont tegen de krib De systeempijn regeert. Maar er is hoop. Er zijn mensen die hun kont tegen de krib gooien. Jos de Blok van Buurtzorg is het meest bekende voorbeeld. Tijdens een lezing in Maastricht ontmoette ik twee enthousiaste onderwijsvernieuwers. Ze nodigden me uit. Ik kan een lang verhaal schrijven over het plezier in onderwijs dat hun school uitstraalt – iemand zou er een documentaire over moeten maken! – maar beperk me hier tot de hoofdlijnen. Jet Dekkers en Hetty Belgers vertellen me, in een gezellig hoekje van hun Synergieschool in Roermond, over de essentie van hun gedachtegoed. De school brengt regulier en speciaal onderwijs samen. Het valt me nergens op, welke kinderen in welke categorie vallen. “Dat is toch fijn? Niet het systeem of de leerkracht is de leidraad maar de ontwikkeling en de groei van de leerling.”
Het klinkt zo… gewoon. Toch is het heel bijzonder, zo blijkt. “Op onze school zijn alle kinderen speciaal. Ze maken niet allemaal in hetzelfde tempo een groei door. Het is niet nodig dat ze allemaal dezelfde doelen halen. We hebben oog voor het kind als individu en leren de kinderen tegelijkertijd samen te werken.”
Twee kinderen geven een rondleiding en wijzen hun favoriete plekjes aan in het gebouw. De kinderen maken een persoonlijke weekplanning. Ouderwetse lokalen zijn er nauwelijks, wel veel open ruimten met podia, zithoekjes en stilteplekken. De ruimte-indeling is weldadig.
Waar gaat het mis? De ouders vinden het soms nog spannend – het is allemaal anders dan in hun eigen schooltijd – maar de schoolprestaties zijn geruststellend en de kinderen vinden het fantastisch. Onderwijsdeskundigen uit heel het land komen kijken hoe ze het voor elkaar krijgen, hier in Roermond. Als ik Jet en Hetty naar hun grootste zorg vraag, volgt een kort en duidelijk antwoord. HET SYSTEEM ligt op de loer. Er is een constante dreiging aan de horizon. Hoewel inspecties enthousiast de school verlaten, krijgen ze uiteindelijk toch dreigende brieven wanneer ze niet aan de protocolvoorwaarden voldoen. Wat ze soms opbreekt is de constante strijd om te waarborgen ‘wat heel goed werkt maar eigenlijk niet mag’: “Als we ergens behoefte aan hebben, dan is het aan ruimte – en de tijd om onze experimenten rustig te vervolmaken.”
Lekker profiteren De Synergieschool is een heerlijke school die verroeste onderwijssystemen doorbreekt. Gaat alles goed? Vast niet. Er gaat altijd iets fout. Overal. Welk systeem je ook aanhangt – of vervangt. Jet en Hetty verbeteren de onderwijspraktijk van alledag vanuit het belang van het kind. Dat is de toekomst.
Ik vroeg een meisje wat ze het leukste vond aan de school. “Juf Leontine” klonk het beslist. De speltherapeute kon haar zo goed helpen bij de scheiding van haar ouders… Vinden we dat dat niet mag, omdat het meisje officieel een ‘reguliere’ school bezoekt en Juf Leontine in dienst is van het speciale onderwijs? Er was een leerling in het speciale onderwijs die ontzettend graag aardrijkskunde wilde leren in een reguliere klas. In dat ene vak bleek ze een pientere leerling. Waarom zou ze de lijn niet mogen oversteken? Omdat dat plantechnisch lastig te realiseren valt? De Synergieschool geeft kinderen de kansen die bij hun interesses, talenten en omstandigheden horen.
Geef ze ruimte Mensen die aan de toekomst bouwen, moeten zelf uitvinden wat werkt en wat niet. Dat vergt constante aandacht en flexibiliteit. Voortschrijdend inzicht. Ze kunnen dat alleen opbrengen wanneer ze niet voortdurend regeltjes moeten afvinken om hun financiering te behouden. Wat we nodig hebben, niet alleen in het onderwijs, maar binnen alle maatschappelijke organisaties is systeemruimte. Ruimte om het vastgeroeste protocol te doorbreken. Ruimte om te experimenteren. Ruimte om de toekomst vorm te geven. Ik gun Jet en Hetty alle ruimte die ze nodig hebben. En jij?
Dit hebben we nodig om de systeempijn te verminderen 1. Systeempijn moet bovenaan de maatschappelijke agenda komen. Het is het probleem dat de meeste Nederlanders raakt. Besef stuurt actie. 2. Geef aandacht aan de voorlopers. Ze hebben onze steun nodig om het vol te houden. 3. Gun voorlopers ruimte en tijd. Ze kiezen onconventionele oplossingen. Dat gaat soms mis, maar ze doen noodzakelijk pionierswerk. Ze creëren al doende onze toekomst. Wanneer we dit soort praktische idealisten hun zoektocht naar alternatieven gunnen, profiteren we er allemaal van. Ze zullen ons bevrijden van de knellende ketenen van onze systemen.
De waanzin van de MBA met KPI's. Managers die nog nooit een fabriek van binnen hebben gezien, of een patient hebben verzorgd, of een dag voor een klas hebben gestaan bedenken spread sheets met key performance indicators. Iemand bedenkt dat een dure thuiszorg verpleegkundige 40% van haar tijd besteed aan activiteiten zoals huishouden of schoonmaken welke ook door een lager opgeleid (lees: goedkoper) iemand gedaan kunnen worden. Taken worden opgesplitst en verdeeld. Dit vraagt natuurlijk meer coordinatie, dus meer planners, managers en procedures. Eindresultaat? Meer kosten, slechter zorg.
Je ziet het overal, ook in de maakindustrie waar ik werk. Grootste frustratie is dat mensen die dagelijks met de problemen geconfronteerd worden zich niet gehoord weten. Als je zaken verbeteren wilt binnen de officiële hierarchie en procedures loop je vast, tegen een muur of wordt je weggezet als lastig, inflexibel. Neem je zelf initiatief buiten de procedures om loop je groot risico dat je ontslagen wordt. Het is deze frustratie waar veel mensen op afbranden, niet het harde werken.
@ Zephyr (11:58u) -
goede bijdrage.
je beschrijft aspecten van wat Thomas Klikauer noemt: "managerialism". Hij ziet dit fenomeen als uitermate bedreigend voor een goed werkende organisatie. Al dat observeren, meten, auditen, overhoren, rapporteren, analyseren, dat werkt verschrikkelijk contraproductief.
De stress neemt toe, want mensen die zich de hele dag bekeken voelen, die op moeten zien tegen alweer een volgend functioneringsgeprek, die zijn nooit meer rustig. Bijkomen is er niet meer bij. Depressies zijn het gevolg (die op hun beurt weer een uitstekend verdienmodel voor Big Pharma zijn).
Het is een maatschappelijke kanker dat lieden die niets weten van de werkelijke arbeid (school, ziekenhuis, fabriek), mogen dicteren wat wel en niet mag, en wie überhaupt geschikt is voor zijn of haar baan.
Talentvolle mensen zijn ook vaak: intelligent, gevoelig, en kritisch.
Die worden in zulke situaties: gek. Ik denk regelmatig: je kan fysiek opgesloten zijn, en je wordt aldoor gecontroleerd, als je in de gevangenis zit*).
Nu is er een moderne dwangbuis, die nog veel erger is. Er is het protocol, het eeuwig aanwezige Alziende Oog van de managementlaag, en in de nabije toekomst zullen ook hier "wearables" verplicht worden (ach, de smartphone vervult die functie ook al).
Leuk systeem is dat. De beste werknemers raken gestoord, de meest onderdanige grijze muizen mogen door, en in zo een klimaat zijn "bullying", manipulatie, liegen, logische gevolgen.
Misschien zit er al ergens, terwijl ik dit schrijf, een "financial controller & treasurer" op een afstandje mee te kijken naar een hersenoperatie. Hij zit daar met de stopwatch in de hand. En hij snauwt de chirurg toe, dat die nog 8 minuten en 17 seconden heeft om het karwei af te ronden. Vanwege de door hemzelf opgestelde "budget ceilings". Als die tijd voorbij is, schakelt hij de stroom uit, en de chirurg wordt ontslagen wegens gebleken ongeschiktheid.
_______
*) om in de petoet te komen, moet je tenminste nog een misdrijf plegen.
Duidelijke aanvullingen, van zowel Cliff als Zephyr. Ikzelf denk dat de meeste managers niet eens vanuit een negatieve insteek werken, maar dat ze zelf even gevangen zitten in het systeem als de mensen die het uitvoerende werk doen. Het is een maatschappelijk probleem omdat we er vrijwel allemaal last van hebben - zonder dat er een openlijk conflict ontstaat. Overigens zie ik ook de positieve ontwikkelingen overal: er komt op bescheiden schaal aandacht. Deze week is bijvoorbeeld 'Ontregel de Zorg' een belangrijke media-gebeurtenis geworden.
@ Tom Kniesmeijer (22:58u) -
en jij op je beurt dank voor je zinvolle aanvulling.
Ik zelf leg de nadruk op de problemen op de werkvloer (dat komt door situaties die ik van dichtbij zag; en door de verhalen die de noeste en trouwe mensen daar aan me toevertrouwden, regelmatig alleen na een verzoek om anoniem te mogen blijven).
Maar voel ook aan dat een omgeving waarin iemand in een leidinggevende positie anderen dingen moet opleggen die die ander zinloos, of contraproduktief vindt - op grond van ervaringskennis - voor die manager in kwestie net zo goed spanningen oplevert, gevoelens van groot ongemak.
Oh, en ik hou ook van het verzinnen van naargeestige, maar pakkende toekomstfantasieën, dat had je al begrepen...
Er is altijd een betere benadering denkbaar, Kepler. Daarvoor hoef je niet direct naar socialisme te neigen. Mijn punt is nu juist dat dit probleem ondertussen door alle politieke richtingen heen steekt.
Beste Bickle,
Deze verhalen hoor ik regelmatig. Bedrijven hebben inderdaad ook een maatschappelijke functie. Ze hebben betekenis binnen onze samenleving, en daar mogen ze zich meer van bewust zijn. Er zijn gelukkig positieve ontwikkelingen: kijk naar het voorbeeld dat ik gaf, over de Synergieschool. Op grotere schaal is nu de actie 'Ontregel de Zorg' begonnen. Wie weet kunnen we in de toekomst voorkomen dat mensen zoals jouw kennis om vallen.
Dan heb je het goed mis. Het grootste probleem van Nederland is klimaatverandering, net als dat het grootste probleem is voor alle andere landen. Als dat niet opgelost wordt dan verdwijnt de mensheid samen met heel veel andere dier- en plantensoorten. Dat zie ik met burn-out nog niet zo snel gebeuren.
Ah, DeRedeMist, je hebt het opgevat als een artikel over burn-out. Dat is niet mijn bedoeling geweest, alhoewel ik zie dat er twee regels als introductie op het artikel zijn toegevoegd die dat wel suggereren. Duurzaamheid is natuurlijk op de langere termijn het grootste probleem, ja. Hoe overleven we. Maar op de kortere termijn zit ook diezelfde systeempijn het duurzaamheidsbeleid vaak dwars. Als ik met bedrijven over duurzaamheid spreek, dan komen we vaak uit op dezelfde systeempijn die ze tegenhoudt. Ik kom nog maar zelden een manager tegen die duurzaamheid NIET belangrijk vindt. Alleen weten ze niet hoe ze uit hun eigen protocollen en rendementssystemen moeten breken om werkelijk stappen te zetten.
Heel goed stuk.: De neoliberale meritocratie. Prestatie metingen worden gepromoot onder de noemer van transparancy. De criteria zijn helder en bovendien voor iedereen hetzelfde. Maar een nader onderzoek toont heel snel dat er overal niches ontstaan, die vooral voor zichzelf zorgen via een ons kent ons mentaliteit. Bovendien gelden de metingen enkel voor de professionele groep, en niet voor diegenen die de metingen uitvoeren.- dit is een onderscheid tussen de werkmieren en de bovenlaag van de évolués. Een van de belangrijkste sociologen, Zygmunt Bauman stelt dat de zogenaamde glaspane veeleer een oneway mirror of doorkijkspiegel is, met aan de ene kant de metende voyeurs die zelf buiten schot blijven en aan de andere kant de groep die in de hen omringende spiegel hun eigen ellende alleen maar zien toenemen.
Meritocratie, veroorzaakt arbeidsdruk, maar dat is niet de enige reden van burn out, maar vooral van een tekort aan waardering en respect zowel horizontaal als verticaal.
Een organisatie die gedurende langere tijd meritocratisch gerund wordt, eindigt in een antimeritocratische impasse. De metingen van de 'merit' krijgen na verloop van tijd een zelfbestendigend effect, de impasse ligt in het feit dat de oplossing daarvoor in nog meer meritocratie gezocht wordt, waardoor een structurele mislukking ontstaat.
Ontleend uit DE EFFECTEN VAN EEN NEOLIBERALE MERITOCRATIE OP IDENTITEIT.van Paul Verhaege Klinisch Psycholoog en psychoanalyticus.