Weet je wat er pas echt ontwrichtend is?
Ik probeer erachter te komen waarom de A12-blokkades van Extinction Rebellion zo effectief zijn. Recent interviewde ik Anne Kervers, die al een aantal jaar bij XR actief is, met deze vraag in mijn achterhoofd. Dit leverde een aantal inzichten op.
In de eerste plaats zijn de demonstraties performatief, dat wil zeggen, ze doen iets dat meer is dan alleen een boodschap overbrengen. XR is altijd precies met de eisen die ze stellen en de informatie die ze overbrengen. Niet voor niets zijn er veel wetenschappers en academici aangesloten onder de noemer Scientist Rebellion. Dat wil zeggen, de informatie die XR overbrengt is wetenschappelijk onderbouwd. Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze de luidste stem voor klimaatwetenschap in onze maatschappij zijn.
Twee klimaatwetenschappers die ik interviewde, Aaron Thierry en Ernst-Jan Kuiper, vertelden dat ze alle gangbare wegen die wetenschappers bewandelen als ze de maatschappij ergens voor willen waarschuwen al bewandeld hadden. Wetenschappelijke papers schrijven, presenteren op conferenties, met politici en bestuurders spreken, petities tekenen, meelopen in demonstratiemarsen - de klimaatwetenschappers die voor activisme kiezen hebben meestal alles al geprobeerd.
In de tweede plaats zijn de demonstraties disruptief. De burgemeester van Den Haag noemde de A12-blokkades onlangs ontwrichtend. Maar het demonstratierecht is juist gemaakt voor degenen die niet de autoriteit hebben om op een andere manier invloed op de maatschappij te kunnen uitoefenen. De reden dat de XR demonstraties plaatsvinden is het wanbeleid van de regering - zoals uitgedrukt in de slogan 'Stop fossiele subsidies', die al maanden op de muur van de A12-tunnelbak in Den Haag staat.
De vraag waarom 'het op deze manier moet' kan XR dan ook makkelijk terugkaatsen: het moet op deze manier omdat de mensen die wel de autoriteit hebben om een vuist te maken voor klimaatbeleid, dat niet doen. Waar blijven de moedige professionals die zich vanuit hun professionele rol laten horen?
Het mes snijdt aan twee kanten. De demonstraties verstoren de zaterdagsrust van de stad (hoewel een omleiding van vijf minuten misschien niet de naam 'ontwrichtend' verdient). Maar ze zijn ook ontwrichtend voor de demonstranten, die 's nachts niet kunnen slapen uit angst voor de toekomst, die twijfelen of ze in deze wereld nog wel kinderen moeten nemen.
Iemand die zich verdiept in klimaatwetenschap kan verwachten dat diens leven ontwricht wordt - door wat ons te wachten staat, maar ook door de frustratie met dat we er met open ogen inlopen. Ze worden gek van het orkest op de Titanic dat rustig doorspeelt alsof er niets aan de hand is, of dat in de illusie leeft dat we met iets vaart verminderen de ijsberg wel zullen ontwijken.
De A12 opgaan als demonstrant of meedoen in de steundemonstratie is dan slechts een uiting van dit ontwricht zijn door de realiteit van de klimaatcrisis. De A12 biedt hier een plaats voor en de blokkade is zowel een schreeuw om hulp als een krachtig gebaar om het heft in eigen hand te nemen. Want wat kan je anders doen?
In de derde plaats zijn de demonstraties niet eenmalig, maar groeien ze naarmate steeds meer mensen realistisch worden over wat er daadwerkelijk op het spel staat. Van veel activisten die voor het eerst zijn gegaan nadat ze de beelden van vorige demonstraties op televisie zagen, hoor je dat het zeer bevrijdend voelt om iets te kunnen doen. Elke demonstratie wordt groter. Naast het Openbaar Ministerie en de burgemeester van Den Haag die elke keer precies de juiste dingen doen om mensen over de streep te trekken om tóch te komen, hebben de activisten namelijk de krachtigste supporter die je maar kan hebben: de wereld zelf. Klimaatverandering - we zouden het bijna vergeten - is namelijk echt. Extreem weer is sinds een aantal jaar, en zeker deze zomer, deel van onze dagelijkse realiteit geworden. Toeristen die moesten vluchten voor bosbranden weten de weg naar de A12 te vinden.
Dit jaar is Nederland de dans ontsprongen, maar een extreem hete zomer ergens de komende jaren, met vele hittedoden en andere ontwrichtende gevolgen voor Nederland is de meest effectieve rekruteerder voor XR. Er zal zelfs een moment komen dat burgemeesters zich realiseren dat als we op dezelfde weg doorgaan, hun steden steeds onleefbaarder zullen worden.
Mijn voorlopige conclusie is daarom dat de XR demonstraties zo effectief zijn omdat ze diep geworteld zijn in de realiteit, in een tijd waarin misinformatie, desinformatie en het nuanceren van de harde werkelijkheid prevaleert. Stel, je werkt bijvoorbeeld in de zorg. Pearce en Parncutt berekenden in een recente studie dat elke 1000 ton CO2 die uitgestoten wordt gelijk staat aan 1 toekomstige dode. De totale jaarlijkse CO2-uitstoot van de zorg is volgens een rapport uit 2019 11 Mton. Als de 1000-ton regel klopt, dan is de Nederlandse gezondheidszorg verantwoordelijk voor 11.000 doden per jaar vanwege haar uitstoot. Ter vergelijking: in 2020 stierven 20.200 mensen aan corona. Aangezien de luchtvaart en de gezondheidszorg ongeveer evenveel uitstoten zijn ze samen dus verantwoordelijk voor ongeveer dezelfde orde van grootte sterfgevallen als in het piekjaar van de pandemie.
Er zijn allerlei kanttekeningen te plaatsen bij dit soort morbide berekeningen, maar ze helpen ons wel een en ander concreet te maken. Veel zorg- en andere professionals vragen zich daarom af of - naast al het andere wat ze doen voor klimaat - dit soort vreedzame maar disruptieve acties geen goede manier zijn om gezond klimaatbeleid te versnellen en daarmee zo veel mogelijk mensenlevens te redden.