Weer honderden miljoenen naar KLM: houdt het dan nooit op?

“Als je miljonair wilt worden, moet je met een miljard dollar beginnen en een luchtvaartmaatschappij lanceren”, luidt een wijsheid van Richard Branson, oprichter van Virgin Atlantic. In de luchtvaart bestaat een zekerheid: er moet altijd weer geld bij. Dat geld komt overigens maar zelden van een excentrieke miljardair. In de meeste gevallen is het de belastingbetaler die de portemonnee mag trekken.

Al een paar maanden na de oprichting in 1919 hield KLM de hand op bij de Nederlandse overheid. Een eeuw later kan het bedrijf, dat inmiddels is gefuseerd met Air France, nog altijd niet zonder staatssteun. Vanwege de pandemie kreeg de luchtvaartmaatschappij de afgelopen jaren 7 miljard euro van de Franse overheid, terwijl de Nederlandse steun volgens berekeningen van NRC uitkwam op 6,5 miljard euro.

Die bedragen komen bovenop de indirecte subsidies die luchtvaartmaatschappijen standaard ontvangen. KLM hoeft bijvoorbeeld geen btw te betalen over de tickets, en het bedrijf is ook vrijgesteld van het afdragen van accijnzen over de kerosine. In 2018 becijferde Aviation Economics dat de Nederlandse staat daardoor jaarlijks 2 miljard euro misloopt.

Er wordt wel eens bezwaar gemaakt tegen het gebruik van overheidsgeld om vliegtickets goedkoop te houden - de klimaatactivisten van Extinction Rebellion bezetten maandag nog de hal van het ministerie van Financiën uit protest tegen alle overheidssubsidies voor de fossiele industrie - maar veel indruk maakt dat niet. 

De luchtvaart heeft legio politieke medestanders. Daniel Koerhuis natuurlijk, die elke dag minimaal zes keer ‘vliegen, vliegen, vliegen’ scandeert, maar ook wat serieuzere politici die bijvoorbeeld een oogje toeknepen toen de niet-essentiële winkels op Schiphol bij de laatste lockdown aanvankelijk gewoon open bleven, terwijl ze elders om 17 uur dicht moesten.

De belangrijkste bondgenoten van KLM en Schiphol zitten traditioneel in het kabinet. Politieke kleur maakt daarbij nauwelijks uit. Zo verdedigde het eerste kabinet-Kok de uitbreiding van Schiphol in de jaren negentig met het argument dat Nederland toch niet “het Jutland van Europa” moest worden - een concept dat ik eens tevergeefs heb proberen uit te leggen aan een stel Denen. 

Dinsdag kondigde Sigrid Kaag aan dat ze ruim 200 miljoen euro uittrekt voor de aanschaf van aandelen AirFrance-KLM. Haar voorganger Wopke Hoekstra legde in februari 2019 al 744 miljoen euro neer voor een belang in de luchtvaartmaatschappij. Hij betaalde destijds 12,35 euro per aandeel. Inmiddels zijn beleggers nog maar een fractie daarvan kwijt: donderdag hoefde je slechts 1,64 euro neer te tellen voor een aandeeltje AirFrance-KLM. Had Hoekstra maar naar Richard Branson geluisterd, ben je geneigd te denken als eenvoudige burger die mag opdraaien voor de luchtvaartdromen van opeenvolgende kabinetten. 

De honderden miljoenen euro’s die in rook zijn opgegaan, zullen Hoekstra vermoedelijk maar weinig interesseren. De CDA’er kocht drie jaar geleden vooral invloed bij het bedrijf waar de Fransen nu eenmaal de eerste viool spelen. Het kabinet wil koste wat kost voorkomen dat AirFrance-KLM vluchten die nu nog naar Schiphol gaan, in de toekomst overhevelt naar Charles de Gaulle of Orly.

Wie de afgelopen weken de rijen op de nationale luchthaven ziet, zou kunnen denken dat het niet zo’n ramp is als het er wat minder druk zou worden. En als je graag wilt bouwen, bouwen, bouwen, kan het wellicht ook geen kwaad om het aantal vluchten terug te dringen - scheelt weer wat stikstofuitstoot en geluidsoverlast. Zo zijn er nog wel wat argumenten - klimaat anyone? - te verzinnen waarom het onverstandig is om weer een bak belastinggeld in deze bodemloze put te storten.

De kans dat het kabinet zich daar iets aan gelegen zal laten liggen lijkt echter nihil. Wie eenmaal ergens (geld of tijd) in heeft geïnvesteerd, heeft de neiging om dat vol te houden. Ook als blijkt dat het helemaal geen verstandige investering was. Daarom blijven mensen bij een slechte film in de bioscoop zitten en bouwen steden ijverig door aan metrolijnen die veel duurder uitvallen dan begroot. Psychologen spreken van de sunk cost fallacy of het Concorde-effect. Inderdaad, vernoemd naar een vliegtuig dat nooit rendabel werd.