Weer een verwarde man? Extremisme is juist gekte

Bij een racistische aanslag in de Duitse stad Hanau zijn negen mensen vermoord. De terrorist heeft daarna zijn moeder omgebracht en vervolgens zichzelf. Dat maakt hem tot een zelfmoordterrorist maar zo zal hij waarschijnlijk niet omschreven worden.

Over zijn motieven bestaat weinig twijfel. De NOS schrijft : “Hij zou in de achtergelaten brief van 24 pagina’s “verwarde opvattingen” uiten, waarvan vele met een rechts-radicale inslag. Zo schrijft hij volgens Bild dat bepaalde volkeren moeten worden “vernietigd”.” Het bericht vervolgt dan met: “Op internet plaatste R. video’s met complottheorieën van allerlei aard. Zo was er een filmpje waarin hij spreekt over ondergrondse Amerikaanse legerbases waarin kinderen zouden worden misbruikt. Hij roept Amerikanen op om daartegen in verzet te komen.”

De zelfmoordterrorist wordt zo al snel een “verwarde man” met “verwarde opvattingen”. Voor je het weet, gaat het straks over een psychiatrisch patiënt. Taalgebruik staat voor een manier van denken. Een “verwarde man” is een eenling. Een patiënt die geholpen had moeten worden maar wiens daden je niemand kunt aanrekenen.

Toen ik las wat de NOS schreef over “ondergrondse Amerikaanse legerbases waarin kinderen zouden worden misbruikt” moest ik onwillekeurig denken aan de eerste neo-nazi die ik begin jaren negentig op internet tegenkwam, de in de VS en Canada woonachtige Duitse holocaust-ontkenner Ernst Zündel. Hij verkondigde onder meer dat de nazi’s een UFO-basis op Antarctica hadden gehad. “Verwarde opvattingen” zijn een terugkerend kenmerk van extreemrechts.

Het probleem is dat dergelijke opvattingen amusementswaarde lijken te hebben. Ook ik moest indertijd lachen om die UFO-basis. Dat kon niemand serieus nemen. Maar de maatschappij blijkt slecht gevaccineerd tegen dat soort gekte. Michael Flynn, de man die door Trump benoemd werd tot Nationaal Veiligheidsadviseur, hielp mee verhalen te verspreiden dat de campagneleider van Clinton zich overgaf aan satanische rituelen en het bloed van zijn slachtoffers dronk. Dat was niet bedoeld als metafoor maar onderdeel van de Pizzagate-fantasie, een complottheorie waarbij politieke opponenten worden beschuldigd van kindermisbruik. Meer Trump-aanhangers dan je zou wensen geloven die nonsens, tot in de hoogste kringen.

De FBI stelt dat er een duidelijke band is tussen de verspreiding van op identiteit gebaseerde complottheorieën en extremistisch geweld. In de Duitse media wordt gemeld dat de dader vermoedelijk zichzelf zo geradicaliseerd had. Toevallig werd deze week in de Tweede Kamer een identiteits-complottheorie uiteengezet door FvD-leider Baudet. Hij sprak van een “Europese samenzwering” die als doel heeft de lidstaten kapot te maken en zei dat er ook “een enorm complot rondom de term “complot” is opgetuigd”. Waarmee hij het soort spraakverwarring probeerde te veroorzaken waarin dit soort ideeën goed gedijen. PvdA-leider Asscher waarschuwde dat “extreme, radicaal-rechtse samenzweringstheorieën over omvolking en het verdunnen van de Europese identiteit” niet in de Kamer genormaliseerd moeten worden.

Het gevaar is hoe ze genormaliseerd worden. Als grap. Als curieus. Als te gek om los te lopen, maar met een zekere amusementswaarde. Televisie heeft een niet aflatende behoefte aan amusement. Daarom is Baudet niet van de buis te slaan. Altijd lachen, vinden ze op de redacties.

Ze lijken zich niet te realiseren dat het belangrijkste kenmerk van extreemrechts juist is dat de ideeën te gek zijn om los te lopen. Dat bijvoorbeeld het bouwen van hele industriële complexen om miljoenen mensen te vermoorden een waanzinnig plan is dat zo uit een macabere science fiction roman lijkt geplukt. Maar het is geschiedenis, het is echt gebeurd toen de gekken aan de macht waren gekomen. De gekte is onderdeel van de ideologie.

Waarom realiseren journalisten zich dat niet? Wat meespeelt is dat de dreiging van extreemrechts niet tegen henzelf gericht is. Of zo niet voelt. Het gaat na Hanau niet over “onze manier van leven” of een dreiging die “tegen ons allen” gericht is. Er werd vanochtend – terecht – kritiek geuit op de NOS omdat die kopte “negen buitenlanders dood”. Dat is, vermoedelijk onbewust, het overnemen van de taal van de dader. Voor hem waren het “buitenlanders”. Het waren burgers, Duitsers, met een Koerdische achtergrond. Ze zijn vermoord door een racist. Gek genoeg ontbrak die term dan weer in het bericht.

Racisme niet herkennen of willen benoemen en extreemrechtse ideeën beschouwen als onderdeel van het debat of afdoen als hooguit excentriek. Media volgen die lijn nu al een jaar of twintig, sinds het van zich werpen van de ‘politieke correctheid’. Gedacht werd dat zo de ‘maatschappelijke onvrede’ het best bestreden kon worden. Het wordt steeds duidelijker wat de rampzalige gevolgen zijn.