Weer de Tokkies

Ik word altijd een beetje naar wanneer schrijvers bepaalde personen ‘Tokkies’ noemen. Het is een containerterm geworden waar iedereen zogenaamd van moet weten waar het naar verwijst. Een term waarmee sommige mensen zichzelf proberen te distantiëren van een groep die volgens hen totaal anders is dan henzelf en waar zij niet in verband mee willen worden gebracht. Het is ook een term waarmee een probleem in de samenleving wordt geridiculiseerd, gebagatelliseerd en een etnische dimensie wordt meegegeven.

Maar zullen we even herinneren waar de term vandaan komt? Een gemarginaliseerd gezin met serieuze problemen dat door middel van televisie programma’s de publieke sfeer werd ingetrokken. Deze familienaam gebruiken om mensen die agressief, xenofobisch en racistisch in de publieke ruimte optreden, en waarvan men het vermoeden heeft dat ze uit de arbeidersklasse komen waar op dit moment de harde economische klappen vallen, betekent deze familie nogmaals geweld aandoen. En dan heb ik het niet alleen over de familie die op televisie te zien was, die ervoor heeft gekozen om op televisie te verschijnen, maar ook hun aanverwante familie of anderen met die achternaam.

We vergeten door de abstrahering van dat openlijke ‘ongepast’ gedrag de oorzaken ervan. Dat kan variëren van psychische klachten, economische onderdrukking, politieke onverschilligheid of racisme. Dat we door het gebruiken van die term al die mogelijke oorzaken samenklonteren, zonder overzicht of begrip over hoe en óf ze elkaar beïnvloeden, doet het aanpakken van die oorzaken geen goed. Het gebruik van de term ‘Tokkie’ wordt eerder een manier om weg te kijken dan om serieus te luisteren naar wat er aan de hand is en hoe de situatie voor de slachtoffers van het gedrag en de uitdragers van dat gedrag op te lossen. Hetzelfde geldt voor het neerbuigende ‘domrechts’ en het eufemistische ‘bezorgde burgers’.

Empathie versus sensatie De materiële realiteit achter de lancering van het concept ‘Tokkie’, hoe dat concept is losgeweekt van de geschiedenis van de familie Ruijmgaart-Tokkie en de buurt Slotermeer, moeten we ons herinneren wanneer dat woord weer eens verschijnt uit de mond of de pen van iemand die een groep probeert te beschrijven. Zeker als de term verschijnt in noodkreten over de stand van Nederland en hoe mensen uit gemarginaliseerde groepen zich tot het concept van Nederland verhouden. Het is dan de vraag in welk opzicht de materiële realiteit van het concept van een ‘Tokkie’ in zo’n betoog wordt erkend en meegenomen.

Toen Ingeborg Beugel in 2003, naar aanleiding van een reportage op AT5 over de familie Ruijmgaart-Tokkie, hen begon te volgen voor een documentaire, deed zij dit voor de omroep IKON. Haar reportage gaf een indringend en aangrijpend beeld waarin het falen van Nederland om te zorgen voor mensen aan de onderkant van de sociale, economische en culturele ladder werd ontmaskerd. Als maker was ze vaker betrokken bij het respectvol behandelen van slachtoffers, want naast alle problemen die ze zelf veroorzaakten waren de leden van de familie Ruijmgaart-Tokkie ook slachtoffers van hun omstandigheden. De IKON was ook een omroep waar op een inclusieve manier werd gekeken naar de samenleving. Tegenwoordig is dat bijna een unicum in Hilversum. Hoewel anderen sensatie zochten in het leed van de familie liet Beugel empathisch een ravage zien.

Toen SBS6, na de documentaire van Beugel, de familie portretteerde werd het door Beugel zorgvuldig opgebouwde beeld van de familie met de grond gelijk gemaakt. Het was een Discovery Channel-achtig antropologische studie geworden met de bijbehorende klinische mannelijke voice-over en aangevuld met het type Nederlandstalige muziek waar in die tijd op de landelijke televisie op neergekeken werd. Dit was de periode voordat Jan Smit de TROS begon over te nemen met zijn reality soaps in 2005. Het was ook de tijd waarin niemand het had kunnen voorspellen dat André Hazes salonfähig zou worden en men het idee dat de Toppers de Amsterdam Arena konden uitverkopen keihard zou hebben weggelachen. Het concept van de ‘Tokkies’ op SBS6 sloeg zo hard aan dat de zender een vervolg maakte waarin de programmamakers in verschillende steden de probleemwijken in gingen. De empathie voor de geportretteerden was ver te zoeken in het resultaat dat op tv verscheen. Ze waren eerder kijkcijfer melkkoeien.

De Volkskrant Toen ik vanochtend de brief van Nadia Ezzeroili op de Volkskrant las en de familienaam ‘Tokkie’ tegenkwam moest ik terugdenken aan hoe het nu met de familie Ruijmgaart-Tokkie gaat. De erfenis van het verschil in hoe ze geportretteerd werden door de IKON en SBS6 en de functie van dat portret voor die zenders, sprong mij weer in het oog. Hoewel Ezzeroili’s stuk gericht was aan ‘Nederland’ vroeg ik mij af waarom het niet gericht was aan de Volkskrant zelf. Waarom werden juist de rol van de berichtgeving en de invalshoeken van de Volkskrant, en andere media, buiten beschouwing gelaten in hoe ‘Nederland’ haar behandelde en over haar als Nederlandse van Marokkaanse afkomst dacht?

De droombaan waar Ezzeroili aan refereert in het stuk is bij een bedrijf dat, net zoals vele andere  media outlets in Nederland, een inkomstenmodel heeft gemaakt van het vergiftigen van het Nederlands publiek debat en de houding van de etnisch dominante groep richting etnisch gemarginaliseerden. Dat het stuk ook buiten de paywall van de Volkskrant werd geplaatst liet blijken dat het waarschijnlijk oprecht gemeend stuk door de Volkskrant cynisch gebruikt wordt om views, hits en clicks te scoren.* Niet vergeten dat dit de krant is die een anonieme schrijver ruimte bood om een van haar columnisten racistisch aan te vallen. Het is ook de krant waar de hoofdredacteur het opnam voor ‘feiten-vrije’ columns, nadat een van zijn columnisten stigmatiserende onzin over Griekenland had lopen spuien, en voor de zoveelste keer  zijn knie in de nek van het anti-racisme debat plaatste.

Ik denk dat Remarque en zijn collega-media-bobo’s meer geweld  aan het gevoel van in Nederland thuis horen doen dan het anonieme ‘Nederland’ uit Ezzeroili’s brief of de gevaarlijke meute die haar werkgever als ‘Tokkie’ probeert weg te zetten. Maar goed, je eigen medeplichtigheid benoemen, door te blijven werken bij dat soort mediabedrijven, zal waarschijnlijk niet zoveel bekijks trekken of handig voor je carrière zijn in Nederland.

Lees ook: Hoe lastig is het om Nederlander te zijn?

Dit stuk verscheen ook op Roet in het Eten