We zwijgen massaal over zaken die er toe doen

De redactie van het programma RTL Boulevard is zo ernstig bedreigd dat dit weekend de uitzendingen niet doorgingen. De ‘georganiseerde misdaad’ zou niet blij zijn met de berichtgeving over de aanslag op Peter R. de Vries en wilde daarom met machinegeweren en een raketwerper de studio aan het Leidseplein belagen. Waarom is onduidelijk. Misschien om aan te geven dat ze onterecht als gewelddadig worden neergezet. Of om aan te tonen dat de ‘onderwereld’ lang niet zo gevaarlijk of dominant is als gedacht. Hoe werkt dat in die wereld? Plegen ze daar nu echt een nieuwe aanslag omdat ze het niet leuk vinden dat ze verdacht worden van een eerdere aanslag? Moeten we daardoor gaan denken dat het zoete lieve jongens zijn? Wat is het idee?

Ik begrijp er helemaal niets van. Wat ik wel weet is dat deze fijne lieve mensen met hun acties de vrije nieuwsgaring en vrijheid van meningsuiting dwarsbomen. Als je het verkeerde onderzoekt of zegt kun je blijkbaar zomaar een raket in je nek krijgen. Deze aanvallen op de media zijn natuurlijk al langer aan de gang. Eerder werden journalisten tijdens protesten tegen de coronamaatregelen van het Malieveld gejaagd en werden ze zo belaagd en bedreigd dat ze stickers van hun werkgever van de auto’s haalden om minder risico te lopen. Verslaggevers waren ineens de vijand.

Blijkbaar zijn er nogal wat mensen in dit land die menen te weten wat de waarheid is en wat andere mensen wel of niet mogen lezen of zien. Het is zuivere censuur. Niet van een commissie vanuit de overheid of de afdeling ‘integriteit’ van YouTube of Facebook, maar van particulieren die met dreiging en geweld het nieuws proberen te bepalen. De strijd om het grote gelijk komt blijkbaar van vele kanten. Ik vraag me af waarom we hier niet duidelijker tegen in opstand komen. Waarom vormen we geen haag rondom de Amsterdamse redactie van RTL Boulevard? Waarom trekken we niet door de steden om te roepen dat mensen van onze journalisten van de NOS, Trouw, Volkskrant, NRC of welk kanaal dan ook, af moeten blijven?

Waarom blijft het zo stil? Tolereren we dat de stem van het volk ook bepaalt wat er wel of niet gezegd mag worden? En bepaalt de hardste schreeuwer dan straks de inhoud van onze kranten en uitzendingen? Vinden we dat prima? En wat vinden dan allemaal nog meer prima? Demonstraties voor een beter milieu, tegen racisme, voor meer waardering in zorg en onderwijs en tegen de wachtlijsten bij de ggz of de jeugdzorg worden matig bezocht en dikwijls door de goegemeente belachelijk gemaakt. De slachtoffers van de toeslagenaffaire en van de gasboringen in Groningen krijgen nauwelijks steun en over de krapte op de woningmarkt, de verdubbeling van het aantal daklozen, de drukte bij de voedselbank of de bezuinigingen op de sociale advocatuur hoor je zelden iemand. Waarom trekken we niet massaal naar Den Haag met de simpele leus ‘regel het!’

Nee, we zwijgen massaal over zaken die er toe doen. Al jaren. We laten alles braaf gebeuren en trekken alleen ten strijden als we tijdelijk wat rekening met elkaar moeten houden om de verspreiding van een virus wat in te dammen of als we de boeren vragen het klimaat wat minder te verzieken. Demonstreren voor een beter milieu vinden we debiel en demonstreren tegen maatregelen om het milieu te verbeteren een heldendaad. Als het om zorg, onderwijs, vrijheid van meningsuiting of gelijkheid gaat blijven we thuis, maar als we even niet naar het café of op vakantie kunnen trekken we erop uit om te roepen dat zorg, onderwijs, de media, de wetenschap, de rechtspraak en de politiek niet deugen. Tijdens die protesten is het dan heel normaal om docenten indoctrinatie en gebrek aan kritisch denkvermogen te verwijten, rechters vooringenomen te noemen, politici van pedofilie en zelfs (kinder)moord te verdenken en journalisten en wetenschappers leugenaars te noemen. En vervolgens is men verbaasd dat er zoveel haat en wantrouwen tegen over alle instituties en de overheid bestaat.

Het is echt een wonderlijke wereld. Ik begrijp er steeds minder van. Ik zie een grote grijze massa die stil en onverschillig lijkt en een steeds grotere horde die zich drukt maakt over zaken die er het minst toe doen. De horde kijkt rechts, terwijl links de wereld vergaat. We strijden niet of op een speelveldje tegen windmolens, terwijl op het echte strijdtoneel de vijand steeds verder oprukt. Waardoor dat allemaal komt weet ik niet. Wellicht is het een kwestie van hoofd- en bijzaken kunnen onderscheiden, van eigen belang en eigen verantwoordelijkheid uit elkaar houden of van logica, congruentie, consistentie en het vermogen te achterhalen waarom of waardoor je eigenlijk doet wat je doet of vindt wat je vindt.

Gisteren keek ik een documentaire over hoe makkelijk een kinderrechter kinderen uit huis laat plaatsen op basis van subjectieve rapporten van jeugdzorg en Veilig Thuis. “Het begint bij een gevoel dat er iets niet klopt,” zei een medewerker van Veilig Thuis. “En daar komen dan argumenten bij om te onderbouwen dat het kind echt in gevaar is.” Dat klinkt mooi, maar daar gaat het meteen al mis. Een onderbuikgevoel wordt immers vaak aangewakkerd omdat er iets niet strookt met je eigen overtuigingen of waarden en normen. Dat betekent echter niet dat jouw waarden en normen de juiste zijn en dat jouw idee van het goede leven de enig mogelijke manier is om een goed leven te leiden. Het is een klassieke vergissing. Denken dat jouw manier van leven het voorbeeld voor de hele wereld is. Je zou het verborgen paternalisme kunnen noemen. Mijn boek over ethiek gaat hier grotendeels over; kun je je eigen opvattingen over goed en fout even opzij zetten om de ander echt te kunnen zien? En uit welke ideeën over de mens en de wereld zijn jouw opvattingen eigenlijk opgebouwd? En tot welk beeld kneedt je de ander met jouw interventies? Ben je je wel bewust van je eigen vooringenomenheid?

Uit de documentaire bleek dat veel hulpverleners binnen jeugdzorg zichzelf deze vragen niet stellen. En waarschijnlijk geldt dit niet alleen voor jeugdzorg. We nemen elkaar voortdurend de maat omdat we denken dat ons idee van het goede, het schone, het mooie, het ware en het beste, de maat der dingen is. We twijfelen amper aan onze overtuigingen en dwingen anderen volgens onze overtuigingen te omarmen. Desnoods met een raketwerper. Het is meer dan pijnlijk. Het onderbuikgevoel is geen argument in een discussie, het is hoogstens een uitnodiging tot zelfonderzoek. Hannah Arendt schreef daar prachtig over.

Het wordt tijd dat we de twijfel toelaten. Dat we inzien dat we onszelf, de ander en de waarheid niet kennen en dat het leven een voortdurende zoektocht is. We weten niets en proberen er toch het beste van te maken. Voor onszelf, maar ook voor de ander. Laat het leven een ode aan de twijfel zijn, dan komt er mogelijk lucht en ruimte voor iedereen.