We willen de sleutels van ons voedselsysteem terug!

Dit weekend buigt een panel van rechters en juridisch experts zich over de beschuldiging van ‘ecocide’ tegen een van ’s werelds meest beruchte bedrijven. Het Monsanto Tribunaal , een grootschalig initiatief van een bont gezelschap van maatschappelijke organisaties, klaagt in Den Haag – stad van vrede en recht – de industrie aan die boeren wereldwijd marginaliseert en landbouwdiversiteit uitholt.

Waarom is er zo’n breed gedragen afkeer, zoveel maatschappelijk protest tegen Monsanto, het bedrijf dat het lelijke gezicht is geworden van het voedselsysteem ?

Machtsconcentratie bedreigt wereldvoedselvoorziening Allereerst staat de internationale gemeenschap, wij, klakkeloos toe dat een handjevol machtige multinationale ondernemingen de zeggenschap over ons voedsel steeds steviger in handen neemt. Machtsconcentratie lijkt in bijna alle sectoren een natuurlijke beweging als markten, of beter gezegd, gevestigde grote partijen de vrije hand wordt geboden. Grote bedrijven kunnen hun marktpositie beschermen door bedrijfjes met innovatieve ideeën over te nemen en die ideeën dan ofwel zelf uit te voeren, dan wel te bevriezen om nooit meer te gebruiken. Ook gaat het aloude cliché van geld=macht op: gevestigde belangen hebben een dikke vinger in de lobbypap bij beleidsmakers en schrijven vaak direct mee aan wetgeving.

Nu is zoiets voor elke sector problematisch, maar voor de landbouw- en voedselsector is het niets minder dan rampzalig, omdat machtsconcentratie een grote bedreiging vormt voor de wereldvoedselzekerheid. Economische logica dicteert dat een afnemend aantal bedrijven slechts in een beperkt aantal commercieel interessante gewassen en variëteiten investeert. Deze eenzijdige focus gaat ten koste van de veerkracht en weerbaarheid van ons voedselsysteem, dat juist gebaat is bij een grote agrobiodiversiteit om klappen op te vangen – bijvoorbeeld als gevolg van droogte, plagen of conflict.

Doodlopende weg Zorgelijk is ook de trend van het patenteren van planten en zaden, waarmee bedrijven anderen het recht ontzeggen om ‘hun’ genetisch materiaal verder te kruisen en te ontwikkelen. Dat is het wezenlijke verschil met het kwekersrecht. Nu er door agressieve patenten een slot zit op hergebruik, loopt het systeem vast. Onze landbouw is groot geworden bij de gratie van ongelimiteerde toegang tot genetisch (plant)materiaal. Dat, plus de competentie en het vernuft om te innoveren heeft ons gebracht waar we nu zijn. Boeren, producenten én consumenten raken steeds afhankelijker van een beperkt aanbod door de voortrazende marktconcentratie, wat ten koste gaat van hun keuzevrijheid en zelfbeschikking. Bovendien, het claimen van een exclusief eigendomsrecht op plantenmateriaal is moreel gezien verkeerd.

Van ‘dead alley’ naar ‘open source’ De voorlopige conclusie is dat we de sleutels van ons voedselsysteem in bewaring hebben gegeven aan een handjevol schimmige conciërges, zonder zelf een kopie te hebben gemaakt. Voor het behoud en herstel van de landbouwdiversiteit opdat de wereld zichzelf kan blijven voeden, en om innovatie werkelijk de ruimte te kunnen geven is het zaak dat we de trend van markt- en machtsconcentratie gaan keren, en de sleutels terug claimen. Zaden moeten voor iedereen publiekelijk toegankelijk blijven, en boeren moeten een vrije keuze hebben in wat ze verbouwen. Dat kan door te investeren in zogenaamde ‘ Open Source Seeds ’. Voor dit type zaden geldt een ‘omgekeerd patenteringsmechanisme’: door het zaad te kopen krijgt de koper de vrijheid om het zaad te gebruiken, en belooft hij in ruil daarvoor niemand anders ooit de toegang tot het zaad of afgeleiden daarvan te ontzeggen.

Open Source Seeds zijn zo letterlijk de sleutel tot democratisering van het landbouwsysteem. Met rechtstreekse toegang tot zaai- en pootgoed, kunnen boeren diversiteit herstellen, en wereldwijd armoede, ondervoeding en voedselschaarste beter terugdringen. Niet een handvol schimmige conciërges mogen bepalen wat er waar verbouwd en gegeten wordt maar boeren zelf!

Politieke boodschap Dat is dan ook de dringende politieke boodschap: stel boeren en niet de grote bedrijven centraal in ontwikkelingsbeleid, en erken dat zij een cruciale rol spelen in zowel de wereldvoedselvoorziening als in het behoud en herstel van biodiversiteit. En laten we ons hoeden voor verplichtingen in internationale (handels)verdragen die het recht van boeren beperken om vrijelijk zaaigoed te bewaren en te verhandelen. Waar blijft het Nederlands leiderschap dat zich hiervoor op internationaal vlak keihard gaat inspannen? We willen de sleutels van ons voedselsysteem namelijk terug!