We moeten ons minder richten op de macht van politieke leiders buiten ons

De zon gaat na een prachtige dag onder in de bossen van Landgoed Nieuwkerk waar we wonen. Ik kom terug van het werken in de moestuin, heb tuinbonen, peulen en spinazie gezaaid. Mijn vrouw is buiten aan het weven. En ik denk; is dit niet het antwoord op die grote machtsuitingen in de wereld op dit moment? Gewoon met aandacht en liefde de eenvoudige dingen doen van het leven, zoals alle mensen die kennen en dagelijks doen. Ik hoor nog net de laatste woorden van een oude podcast waar mijn vrouw tijdens het weven naar luistert over De eeuw van de vrouw met journaliste Rachel van de Pol. Ze citeert Lev Tolstoj; De drijvende krachten van de geschiedenis zijn het onzichtbare netwerk van talloze kleine daden, die samen de onvermijdelijke uitkomst vormen. Die woorden raken me, want is dat ook niet precies waar ik zelf op uitkom als antwoord op de chaotische tijd waar we nu met z’n allen in zitten.

Het is heel verleidelijk om in deze turbulentie waarin alle houvast lijkt te zijn verdwenen, het heil of de redding buiten onszelf te zoeken. Bij de machtigen der aarde, zoals de ene groep dat doet bij Trump en Musk en de andere groep bij Europese leiders zoals Macron of Von der Leyen. Maar zijn deze machthebbers van deze tijd niet juist onderdeel van het probleem? Het probleem van een verouderde machtsstructuur die op omvallen staat. Misschien ligt wat ons hoop geeft wel veel dichterbij dan we denken. Namelijk bij alle kleine handelingen die we zelf vanuit ‘het goede’, onze eigen integriteit doen. Ik schreef hier al eerder over, maar vond vandaag dus weerklank bij de Russische filosoof en schrijver Lev Tolstoj, die leefde van 1828 tot 1910.

Het is belangrijk om te onderzoeken wat nu precies de structuur is van de manier van machtsuitoefening waarin we nu vastlopen. Bij het woord ‘macht’ denken we misschien direct aan de politieke leiders die ik hierboven noemde, maar het punt is dat wij zelf onderdeel zijn van diezelfde machtsstructuur. Anders gezegd; die machtsstructuur zit in onszelf. Daaruit volgt dat als we die dus echt willen veranderen, we die met name in onszelf dienen te veranderen. En niet buiten onszelf door bijvoorbeeld een of andere leider te volgen of de oplossing te zoeken binnen deze verouderde machtsstructuur. Zoomen we verder in op deze machtsstructuur dan zien we dat deze het gevolg is van de scheiding tussen onze persoonlijkheid en onze essentie. In mijn visie bestaat de mens uit een persoonlijkheid en een essentie en zijn we dat contact met deze essentie verloren. Dat lijkt onderdeel te zijn van ons leven hier op aarde, waarbij een van de belangrijkste queesten van de mens is om deze verloren essentie weer terug te vinden, de breuk met onze essentie te herstellen.

Die afgescheidenheid, die breuk tussen persoonlijkheid en essentie veroorzaakt in ons gevoelens van onmacht en angst. Voor ieder is die breuk een persoonlijk trauma dat al heel vroeg in het leven kan ontstaan. Omdat we op jonge leeftijd die gevoelens van onmacht en angst helemaal niet kunnen handelen, bouwen we in onszelf een muur van verdediging, van overleving op. Dat is het antwoord van onze persoonlijkheid. Macht en machtsuitoefening zoals we dat in deze wereld kennen en die we zien bij onze (politieke) leiders is onderdeel van deze overleving om gevoelens van angst en onmacht niet te hoeven voelen. Als we dit dan zo beschouwen, mag het duidelijk zijn hoe wankel deze basis is en het onvermijdelijk is dat deze om gaat vallen. In die transitie zitten we en is het logisch dat zo’n structurele verandering juist veel angst en onmacht oproept, dat zijn immers de gevoelens die we collectief onderdrukken. Waardoor we weer de redding zoeken buiten onszelf bij sterke leiders die als antwoord meer macht uitoefenen. En zijn we bijvoorbeeld ook bereid om onze individuele vrijheid hiervoor op te offeren, alles om maar niet aan onze eigen gevoelens van angst en onmacht te hoeven. Zo ontstaat er een machtsdynamiek, waarbij de samenleving zich kan ontwikkelen tot een bepaalde vorm van totalitarisme, waarvan je nu al bepaalde kenmerken kunt zien.

De enige manier om deze negatieve spiraal te doorbreken is om als individu met onze aandacht naar binnen te gaan en daar het antwoord te zoeken op onze afgescheidenheid en de gevoelens van leegte, angst en onmacht. Dat antwoord is er en ligt in onze essentie, ons hart, onze ziel, ons geestelijk deel, hoe je dat ook wilt noemen. Sommigen noemen die essentie God. Tolstoj zegt het zo; Behalve al het lichamelijke in onszelf en in heel de wereld kennen wij nog iets dat ons lichaam het leven geeft en ermee is verbonden. Dat onlichamelijke iets, dat is verbonden met ons lichaam, noemen wij de ziel. Datzelfde onlichamelijke, maar dan met niets verbonden en het leven gevend aan alles wat er is, dat noemen wij God. God kennen kun je alleen in jezelf. Wanneer je Hem niet in jezelf vindt, zul je hem nergens vinden. Er is geen God voor wie Hem niet in zichzelf kent. Zoek God niet in kerken en tempels. Hij is dicht bij je. Hij is binnen in je. Hij leeft in je. Je moet je enkel aan Hem overgeven, dan stijg je boven elk geluk en ongeluk uit.

Wat Tolstoj hier beschrijft, is absoluut het tegenovergestelde van de macht die we nu in de wereld zien. Macht is kramp, overgave is opengaan. Maar daar precies zit onze grootste angst en ons grootste leerpunt op dit moment. Het punt is dat onze persoonlijkheid gemaakt is om zich over te geven aan de essentie, deze twee horen bij elkaar. De persoonlijkheid wil in principe volgen. Dat is de reden waarom het in zijn misverstand dat al heel vroeg is ontstaan, iets buiten zichzelf schept om zich aan te onderwerpen. Dat misverstand is dat er niemand is, hij sterk moet zijn, hij het moet oplossen, hij er alleen voor staat. Dat is de geïsoleerde mens die allerlei ideologieën ontwikkelt zoals socialisme, communisme, liberalisme, kapitalisme, maar ook technologie om het gat te vullen tussen persoonlijkheid en essentie. Het mag in deze tijd duidelijk zijn dat deze constructie, deze overleving, deze machtsstructuren niet werken en er maar een uitweg is, het smalle bospad, de bottleneck waar we doorheen moeten; de overgave van onze persoonlijkheid aan onze essentie. Om vandaaruit iets nieuws op te bouwen.

Vanuit de afgescheiden persoonlijkheid hebben we het idee dat we veel macht moet hebben om invloed te kunnen uitoefenen. Vanuit onze essentie klopt dat idee helemaal niet. Omdat we in onze essentie met alles verbonden zijn, draagt iedere goede daad vanuit liefde en aandacht bij aan het geheel. En hebben we dus invloed als we afwassen, eten koken, onze kinderen voorlezen, het werk dat we doen, noem maar op. De olievlek die zich verspreidt, de rimpeling in de vijver begint dus bij kleine, dagelijkse daden van jou en van mij. Niet bij de macht van de grote leiders in de wereld. Laten we in plaats van anderen groot te maken, onszelf de waarde geven die we hebben. Dat vind ik een hele hoopvolle en geruststellende gedachte, die houvast geeft in deze onzekere tijden.