We moeten ons als samenleving eens gaan bezinnen

Gedreven door een neurotische massavorming, verscheuren we eigenhandig de weefsels van onze samenleving.

Er zijn optimisten onder ons die denken dat populisten minder bagger zouden uitkramen zodra je hen wat meer zeggenschap gunt en bestuurlijke verantwoordelijkheid geeft. Ik vrees dat - ook in dit geval: de wens de vader is van de gedachte. Populisten belonen voor hun simplistische retoriek moedigt hen alleen maar aan tot meer geblaat.

Dat bewees mevrouw Mona Keijzer, nummer 2 van BBB, een regerende partij in spé, eens te meer door haar xenofobische beweringen op 17 mei jl. tijdens de tv-uitzending Sophie & Jeroen toen ze stellig verkondigde dat antisemitisme diep verweven zou zijn met de islamitische culturen. Zij is terplekke door Arnon Grunberg flink van weerwoord voorzien, en inmiddels is ook aangifte tegen haar gedaan.

Afgelopen vrijdag trof ik een prachtig opiniestuk hierover in Trouw. Word geen Mona Keijzer, denk na voordat je iets zegt. Het zette mij erg aan het denken. De schrijfster richt zich tot mevrouw Keijzer. “Verdiep je in de islam voordat je er clichés over uitkraamt”, was het advies van restauranthouder Damaris Beems. Een terecht advies, en helaas niet overbodig.

Maar het gaat mij vooral om de titel: ‘Word geen Mona Keizer, denk na voordat je iets zegt’. Deze titel is wat mij betreft alarmerend, en niet alleen voor mevrouw Keijzer, maar voor ons allen. “Denk na”, het lijkt meer dan ooit een noodzakelijke reminder. Een reminder voor de partijen die ons land in komende jaren lijken te moeten gaan besturen. Maar ook een vereiste dat onze hele samenleving aangaat, willen we de huidige trieste toestand van alsmaar meer fragmentatie en polarisatie achter ons laten.

Hoe heeft het toch zover kunnen komen dat “denk na!” voordat je publiekelijke podia misbruikt om krenkend en vernederend een groep mensen weg te zetten, een noodzakelijke reminder is? Daar zijn niet alleen populistische politici verantwoordelijk voor, maar vooral wij de burgers. Hoe wij burgers een applausmachine zijn geworden van een amusementsdemocratie: hoe gevatter hoe leuker, hoe grover hoe meer applaus. Brood & Spelen, wisten de lepe politici in het oude Rome al, maar dat politiek een primaat van clowns en Don Quichot’s zou worden, hadden zij zelf in hun stoutste dromen niet kunnen bedenken.

“De zon gaat weer schijnen in Nederland” was de openingszin van de heer Wilders bij het aankondigen van het nieuwe regeerakkoord. Was deze opening afkomstig uit een sketch van Bassie en Adriaan? Of, een pathos met een knipoog uit het schitterende boek “De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha”? Ik moet het nog uitzoeken.    

Maar de opkomst en overwinning van Wilders & co is niets meer dan een symptoom. Wij de burgers – van welke politieke snit dan ook – moeten vooral bij onszelf te rade gaan. Hoe gemakkelijk wij ons hebben laten verdelen in wij versus zij. Hoe gauw wij ons laten verleiden tot massavorming rondom een thema, door een of andere manipulator uit de politieke arena. En dan maar massaal met grof mondeling geweld op desbetreffende minderheid of minderheidsstandpunt afgaan.

In dit neurotisch-totalitaire samenlevingspatroon worden critici van vaccinatie tijdens corona allemaal weggezet als wappies, de antiracisten worden de ‘democratie bedreigende’ Woke, de critici van Israël griezelige antisemieten en de moslims potentiële terroristen en Jodenhaters.

Er is altijd een of andere opportunistische politicus die gegeven zo’n giftig samenlevingspatroon de verleiding van gemakkelijk scoren niet weerstaan kan. Maar het patroon zelf is geen product van deze politici. De makers en de bewakers van dit destructieve patroon, dat zijn wij, de samenleving. Wij de burgers, die onbewust dit patroon alsmaar reproduceren.

Hoe massaal hebben we in de afgelopen decennia ons egocentrische geluk nagestreefd en weinig geïnvesteerd in en geknokt voor onze verbondenheid. Hoe groot is onze onderschatting geweest van de waarde van het wij-gevoel.  Dat kwaliteit van ieders leven mede afhangt van onze saamhorigheid. Hoe makkelijk relativeren we de taal van verachting, vernedering, de politiek van angst en haat.

Het wordt tijd dat we gaan nadenken, inderdaad. Vooral valt veel te overdenken, zonder in polemiek te vluchten, met elkaar gedachten uitwisselen, hoe we onze samenleving weer van een gezond empathisch weefsel kunnen voorzien.

Opdat onze politieke representanten zich gedwongen voelen om terug te keren naar het Forum en naar de Senaat. Het Colosseum is, noch voor hen noch voor ons, de juiste plek om de grote uitdagingen van onze tijd te overdenken, bespreken en aan te gaan. Wij moeten ophouden om ons als burgers als verwaand dronkenmanspubliek te gedragen, misschien houden zij dan ook op om zich de gladiatoren te wanen.   

Wij allen moeten ons gaan bezinnen, om te beginnen.