We hebben het (niet) geweten

Op 14 mei herdenken we in Rotterdam het bombardement. In bredere zin herdenken we de impact van de oorlog op onze stad. De verschrikkingen van de capitulatie, Jodenvervolging en razzia. We herdenken de impact op ons stadshart, het fysieke stadscentrum, maar vooral de impact op het geweten van onze stad. Herdenkingen zijn er om stil te staan bij mensenleed en de pijnlijke levenslessen die daarmee samenhangen. Om te leren van de geschiedenis, opdat ze zich niet zal herhalen. Bij sommigen ontbrak het aan geweten en inlevingsvermogen in het door Arnon Grunberg aangekaart leed op 4 mei.

Tijdens de Dodenherdenking wees Grunberg in zijn 4 mei-lezing op de parallellen tussen toen en nu. De giftige woorden over Joden, destijds, zien we nu terugkomen wanneer het Marokkanen betreft. En als dit het nieuwe normaal wordt, dan zal “er vroeg of laat op die manier ook weer over Joden gesproken worden”, aldus Grunberg. Deze wijze les is voor mij evident. Ook de ombudsman en Raad van Europa wezen ons eerder op het ‘racistisch politiek klimaat in Nederland’. Het ontbreekt echter nog steeds aan een omwenteling in het huidig politiek-maatschappelijk discours over minderheden. De snaar die Grunberg raakte, hernieuwde de roep aan politici om verantwoordelijkheid te nemen en nog meer leed te voorkomen.

De boodschap schoot bij sommige mensen in het verkeerde keelgat. Grunberg deed op 8 mei bij op1 zijn verhaal over de lezing en de ontstane ophef. De ophef verscheen tegenover hem, belichaamd door Joost Eerdmans , de voorman van Leefbaar Rotterdam. Om te illustreren wat voor soort negatieve berichten hij heeft ontvangen, leest Grunberg een van de haatdragende e-mails:

Grunberg vouwt de brief, stopt ‘m terug in zijn zak, “met diepe minachting”, stond er ook nog onder, geeft hij aan. De haat richting Grunberg en diverse bevolkingsgroepen zit diep. Een kwaadaardige e-mail vol kwetsende verwensingen aan het adres van Grunberg. En een immense haat richting voornamelijk moslims. Uitingen als deze zijn er om stil van te worden. Om mededogen te tonen wanneer iemand zoiets gruwelijks deelt. Maar de stilte en het begrip dat Grunbergs verhaal verdiende, waaraan de andere tafelgast Abdelkader Benali ook refereerde, werd geen recht aangedaan. Als door een adder gebeten, schoot Eerdmans in de aanval en verwijten:

Grunberg houdt een lezing over iets essentieels om daarna veel haat over zich heen te krijgen en vervolgens te horen dat hij die haat over zichzelf zou hebben afgeroepen. En een begripvolle Benali werd door Eerdmans de slachtofferrol verweten. Wat beweegt iemand om het leed dat een ander wordt aangedaan te ontkennen of vergoelijken? Eerdmans begreep niet waarom Grunberg de stigmatisering en marginalisering van Joden die vooraf ging aan de vervolging, spiegelde aan die van ‘Marokkanen’ of ‘moslims’ vandaag de dag. De afkeer tegen Marokkaanse-Nederlanders rechtvaardigde Eerdmans met criminaliteitscijfers. Zonder daarbij aan te geven dat een correctie op achterstandspositie op z’n plaats is, discriminatie deze achterstandspositie in stand houdt, kwalijke mechanismen als etnisch profileren tot ongelijke registraties leiden, de impact van culturele dissonantie en ga zo maar door. Zonder besef van vergelijkbare ‘rechtvaardiging’ en ‘excuses’ voor de uitsluiting en marginalisering van Joden in de jaren ‘30. Zonder enig geweten van dit alles werd de Jodenaanp.. uh ‘Marokkanenaanpak’ met hand en tand gerechtvaardigd. En dus zal er vooral moeten worden toegewerkt naar ‘minder, minder, minder’.

Het is prijzenswaardig dat Grunberg ons wijst op het stigma dat vanuit de politiek rust op een groep mensen. Geschiedenis repeteert zich. Tot we ervan leren. Ons collectief geheugen, ons geweten, is geneigd ons in de steek te laten. Lezingen als deze, en een herdenking als 14 mei, dienen als een reminder voor de gevaren van zondebokpolitiek. Opdat we nooit zullen zeggen: we hebben het niet geweten.