Wat we na Utrecht óók mogen bedenken

Wat een krankzinnige dag hebben wij achter de rug. In een Utrechtse tram schiet de hoogst onprettig gestoorde Gökmen Tanis om zich heen. Resultaat: drie doden en vijf gewonden waarvan opnieuw drie zo ernstig dat ze het misschien ook niet halen.

En dan is de kern van de zaak waarom hij tot zijn daad kwam. Hebben wij te maken met terrorisme? Is het een kwestie van eerwraak of een andersoortige familieruzie? Raakte Tanis in een roes van coke en wie weet wat nog meer in een toestand van razernij? Of verrichtte hij zijn daad ter ere van Allah?

Vanaf het begin hielden de autoriteiten – van premier Rutte tot Utrechtse politiefunctionarissen – een slag om de arm. Het kán een aanslag zijn, het is misschien wat anders. Toch gedroegen de politici zich alsof Nederland was getroffen door een terroristische aanslag. Op Thierry Baudet en Theo Hiddema na zetten zij de verkiezingscampagne stop. Het al maanden van te voren geplande tv-debat vanuit de Erasmus Universiteit werd afgelast. De premier kondigde aan dat op dinsdag van de openbare gebouwen de vlag halfstok zou waaien. Utrecht ging min of meer op slot. Veel moskeeën kregen extra bewaking net als Schiphol.

En als het nu toch een relatiedrama betreft: is het dan minder erg? Een ding is zeker: als van het begin af aan bekend was geweest dat de dader geen politiek motief had, dan waren die vlaggen niet halfstok gegaan. Ook al waren er eens zoveel slachtoffers gevallen. In oktober vielen er ook drie doden. In Papendrecht stak een vader zijn ex en twee kinderen dood. Het was een belangrijk item in het Journaal. We namen er hoofdschuddend kennis van. Er volgde geen nationaal rouwbetoon. Kennelijk is de ene moord de andere niet.

Nu luidt de tegenwerping: een terrorist heeft met zijn moorden een bijzonder doel: hij doet dat om de samenleving schrik aan te jagen. Maakt dat zijn daad ernstiger dan die van een man die een voormalige geliefde en zijn kinderen het leven niet meer gunt omdat zij voortaan weigeren dat met hem te delen?

En stel je voor dat die Gökmen Tanis het absoluut op zijn schoonzus had voorzien – zoals er nu gonst in Utrechts-Turkse kring – maar dat hij na zijn daad toch Allahu Akhbar op een papiertje gekrabbeld heeft, is hij dan een krankzinnige, een eerwraakpleger, een terrorist of alledrie tegelijk? In welk rijtje tenslotte hoort die Tanis thuis? Bij Volkert van der Graaf en Mohammed Bouyeri of bij Karst Tates in Apeldoorn en Tristan van der Vlis in Alphen? En welk verschil is er eigenlijk tussen beide rijtjes daders? Volkert van der Graaf en Mohammed Bouyeri staan ons scherper voor de geest dan die ándere daders. Is het ernstiger als bloeddorstige waanzin met politiek of godsdienst is vermengd?

Wanneer verdient iemands dood de vlag halfstok? Wanneer is het voldoende als de buurt en de familie zich tot het leggen van bloemen op de rampplek beperkt? En aan wat voor soort moord en doodslag ga je stilzwijgend voorbij als samenleving? Welke rol speelt bij dit alles de gekte en de overspannenheid waardoor onze maatschappij onder invloed van opiniemakers en politieke entrepreneurs bevangen is?

Bij alle commotie mogen we ons ook dat voor ogen houden. Kalmte kan je redden.