Wat schuilt er achter Netanyahu's hervormingsplannen?

Veel commentatoren schrijven dat de hervormingsplannen van Netanyahu slecht zijn voor de Israëlische democratie en rechtsstaat. Hij wil bijvoorbeeld dat de Knesset de uitspraken van het Hooggerechtshof ongedaan kan maken. Anderen menen dat het meevalt. Zij vinden het Hof te machtig en ondemocratisch omdat het niet gekozen is. Het parlement daarentegen wordt regelmatig herkozen en sluit daardoor beter aan bij de wil van het volk. Beide kampen zijn blind voor de gevolgen voor de Palestijnen in de bezette gebieden.

De oude situatie
In rechtszaken over de bezetting, volgt het Israëlische Hooggerechtshof meestal de wil van de regering. Twee uitzonderingen maakten rechtse partijen boos. In 1980 verklaarde het Hof ideologische nederzettingen strijdig met volkenrecht. De tweede uitzondering was de illegale nederzettingen op privaat Palestijns land: het Hof beval herhaaldelijk hun ontmanteling. Maar de Knesset bedacht een truc. Men maakte een wet in 2017 om illegale nederzettingen te kunnen legaliseren, ook op privéland van Palestijnen (de zogenaamde legalisatiewet). Echter, het Hof verklaarde deze wet ongeldig. Het was namelijk in strijd met de basiswet “Menselijke Waardigheid en Vrijheid”. Deze wet gaat over mensenrechten.

De basiswetten zijn een soort opperwetten, die bedoeld zijn als basis van een eventuele toekomstige grondwet. Daardoor vernietigt het Hooggerechtshof de normale wetten als ze in strijd met de basiswetten zijn.

Volgens volkenrecht mag de Knesset geen wetten voor de bezette gebieden maken, want ze zijn geen Israëlisch territorium. Maar hoe meer kolonisten in de bezette gebieden, hoe meer ze zich bij het Hof op basiswetten beroepen. Tot 2017 was dit alleen sporadisch een probleem. Bijvoorbeeld toen men Palestijnen onteigende om een weg naar het Graf van Rachel te bouwen voor de Israëli’s. Toen vond het Hof de vrijheid van religie van Israëli’s belangrijker dan het Palestijnse recht op bezit. Echter, in 2020 verraste het Hof en besloot dat de legalisatiewet in strijd was met de gelijkheid en het recht op bezit van de Palestijnen. Je kan immers niet zomaar een groep mensen onteigenen en hun land aan een andere groep geven. Dus de wet werd nietig verklaard.

Zelfs de Israëlische procureur-generaal weigerde om de regering te verdedigen in deze rechtszaak. Hij meende dat de regering bij het Internationaal Strafhof in Den Haag voor oorlogsmisdaden berecht zou worden, als men deze legalisatiewet behield.

Het gaat om landjepik
In het huidige regeerakkoord tussen Likoed en de Religieuze Zionistische Partij staat dat de legalisatiewet terugkomt. Maar eerst moet men de mogelijkheden van het Hooggerechtshof inperken. Dit kan op meerdere manieren. Netanyahu wil bijvoorbeeld de basiswet op “Menselijke Waardigheid en Vrijheid” tot een normale wet degraderen. Dan kan het Hof geen wetten meer vernietigen die mensenrechten schenden. Netanyahu wil ook dat de Knesset de beslissingen van het Hof ongedaan kan maken. Hij wil dat de regering niet meer gebonden is aan juridische adviezen.

Volgens David Kretzmer en Yaël Ronen in hun boek “The Occupation of Justice” heeft het Hof tot nu toe vrijwel alle controversiële maatregelen en praktijken van de Israëlische autoriteiten gelegitimeerd, zelfs die volkenrecht schenden. Dus zelfs als de Knesset democratischer dan het Hof zou zijn, worden de hervormingen voor de Palestijnen nog dictatorialer dan voorheen.

Netanyahu schreef in de richtlijnen voor zijn kabinetsbeleid: “Het Joodse volk heeft een exclusief en onvervreemdbaar recht op alle delen van Israël. De regering zal de nederzettingen in alle delen van Israël promoten en bevorderen - in Galilea, de Negev, de Golanhoogten en Judea en Samaria.” De laatste drie zijn bezette gebieden. Dus de beste verklaring voor zijn hervormingsplannen is dat hij de Palestijnen makkelijker wil onteigenen, zonder bemoeienis van rechters.