Wat mij betreft het laatste woord over het extraparlementaire kabinet

Het kan snel gevormd worden want tijdens de formatie staan de Kamerfracties en de politieke leiders buiten spel

In de Tweede Kamer hebben ze vast van veel dingen kaas gegeten mar in ieder geval niet van extraparlementaire kabinetten. Dat bleek uit de onvoorstelbare hoeveelheid onkunde die in het debat van woensdag te berde werd gebracht, dit in verband met een meer dan gebrekkige kennis van de parlementaire geschiedenis.

Het is dus goed de zaken op een rijtje te zetten. De definitie van een extraparlementair kabinet is kort en glashelder. Zo’n kabinet berust niet op een akkoord tussen Kamerfracties maar tussen personen.

Als informateur Kim Putters straks inderdaad adviseert het met een extraparlementair kabinet te proberen, staan de partijen en hun leiders buitenspel. Zij komen aan de formatie niet te pas. In plaats daarvan treedt een formateur naar voren die in alle onafhankelijkheid samen met een aantal daartoe aangezochte personen een regeringsprogramma schrijft. Samen vormen zij het kabinet. De ministers en de staatssecretarissen hebben wel een politieke kleur maar dat hoeft helemaal niet tot uiting te komen in een partijlidmaatschap. Ze zijn wel cracks in hun vak en ze worden gekoppeld aan een ministerie waar hun expertise een grote rol speelt. Ze vragen ook niemand toestemming om tot het kabinet toe te treden. Zo kan het gebeuren dat de ene minister zich aan GroenLinks verwant voelt en de andere aan de VVD zonder dat dit de goede samenwerking in de weg staat. Ook zijn er geen ellenlange discussies nodig over rechtsstatelijkheid. De aangezochte ministers onderschrijven het gestelde in de grondwet. Dat doen ze op persoonlijke titel.

Nu mogen we van een extraparlementair kabinet verwachten dat het duidelijke oplossingen presenteert voor de grote crises waarmee de Nederlandse samenleving worstelt. Dit alles gebaseerd op een solide financieel beleid. Waarschijnlijk wordt de formateur zelf premier. Het programma wordt in een paar weken geschreven want er komen geen tientallen onderhandelaars uit de partijen  aan te pas. “Brandbrieven” van belangenbehartigers verdwijnen acuut in het ronde archief. 

De bekendste leider van een extraparlementair kabinet, Pieter Cort van der Linden, werd in 1913 van zijn Groningse leerstoel weggehaald. In het laatste decennium van de negentiende eeuw was hij twee maal een succesvol minister van Justitie geweest. Cort van der Linden is de vader van het Nederlandse jeugdrecht. Als jong advocaat verdedigde hij de moordenaar Hendrik Jut, naar wie de kop van Jut werd genoemd. Iemand van formaat dus en dat bleek ook, want zijn kabinet bracht het algemeen kiesrecht tot stand en de gelijkstelling van het openbaar en bijzonder onderwijs, de hete hangijzers van de toenmalige politiek.

Zo iemand heb je dus nodig om een extraparlementair kabinet te leiden en ministers die er zitten om hun bijzondere kwaliteit en niet als beloning voor partijpolitieke dienstijver en hondentrouw. Waarschijnlijk zal zo’n premier uit de wetenschap komen dan wel uit het lokaal of provinciaal bestuur.

Het kabinet presenteert zijn programma aan de Tweede Kamer. De ministers gaan op zoek naar wisselende meerderheden voor hun plannen. Haalt er eentje bakzeil, dan treedt die niet onmiddellijk af maar gaat gewoon verder binnen de grenzen die de Kamermeerderheid aangeeft. Als een minister er de brui aan geeft zoekt de premier een opvolger. Het kabinet als geheel wijkt alleen voor een motie van wantrouwen. Of het ontbindt de Kamer en maakt zijn programma tot inzet van de verkiezingen.

Zo werkt dat. En niet anders. Wezenlijk is dus dat de formatie geheel buiten de Tweede Kamer om geschiedt. Pas als de huidige parlementariërs ook een extraparlementair kabinet geen overlevingskansen geven, komen nieuwe verkiezingen in zicht.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: het extraparlementaire kabinet.