Wat maakt een relatie (maar ook onze samenleving) gezond en duurzaam?

Deze samenleving zoals we die nu kennen lijkt dood te lopen vanuit een neoliberaal en wetenschappelijk materialistisch narratief.

Afgelopen week waren mijn vrouw en ik 23 jaar getrouwd, wat best lang is als ik dit vergelijk met de stellen om ons heen. Het grootste deel van de huwelijken die in 2022 scheidden, duurde 5 tot 10 jaar. Dit bracht me bij de vraag wat nu het recept is voor een gezonde en duurzame relatie. Als ik dan kijk naar mijn eigen verbinding met mijn partner, kwamen we elkaar op latere leeftijd tegen en dan bedoel ik begin en midden 30. We hadden al beiden relaties achter de rug die waren verbroken. En we hadden beiden al geruime tijd aan onszelf gewerkt, waardoor er een vorm van zelfbewustzijn was ontstaan. Een eigen, autonoom centrum en ankerpunt in onszelf vanuit de ervaring van liefde voor onszelf.

Dit zelfbewustzijn en die liefde voor mezelf, zorgde ervoor dat ik niet de ander en in dit geval haar liefde nodig had om mijn innerlijk gat te vullen, wat een onvermijdelijk maar vaak onbewust gegeven is vanuit het gemis, tekort uit onze jeugd. Uitzonderingen daargelaten. Vanuit dit zelfbewustzijn werd ik geraakt toen ik haar ontmoette, werd ik geraakt door haar individualiteit, de mens die zij was en nog steeds is. De wederzijdse verliefdheid en later groeiende liefde vond zijn grond in onze individualiteit. Dus niet vanuit het opvullen van elkaars leegte en de symbiose die dan kan ontstaan. Dit kende ik wel vanuit een vorige relatie, waar ik vanuit mijn redderspatroon de ander in balans probeerde te houden. Een oud, bekend patroon uit mijn jeugd. 

Ik moet denken aan de bekende tekst van Kahlil Gibran over het huwelijk; heb elkander lief, maar maak van de liefde geen band. Laat zij veeleer zijn een golvende zee tussen de kusten van je zielen. Vult elkanders beker, maar drink niet uit dezelfde beker. Geen elkander van je brood, maar eet niet van hetzelfde stuk. Zingt en danst tezamen en weest blij, maar bent ieder alleen, zoals de snaren van een luit op zichzelf staan, al doortrilt hen dezelfde muziek.

Het is belangrijk om nog wat langer stil te staan bij de term zelfbewustzijn, wat het wel is en wat het niet is. Zelfbewustzijn noem ik dat deel in ieder mens, dat verbonden is met de essentie, het geestelijk deel van het leven. Ik ga uit van het filosofisch idealisme dat de werkelijkheid bestaat uit een geestelijk en een materieel deel, de vormwereld. Dit in tegenstelling tot het materialisme, dat ervan uitgaat dat de totale werkelijkheid materieel is, wat ook het uitgangspunt is van onze reguliere wetenschap.

Mijn idealistisch uitgangspunt kan heftig reacties oproepen vanuit mensen die het materialisme aanhangen, omdat zij vinden dat ik stropoppen gebruik in mijn redenatie. Hun kritiek komt eigenlijk altijd op hetzelfde neer, dat het idealisme niet te bewijzen is vanuit materialistische instrumenten gebaseerd op uiterlijke zintuigen, dus onzin is. Het zelfbewustzijn dat ik bedoel is als een zaadje, dat in potentie bij ieder mens aanwezig is en afhankelijk van de omgeving wel of niet kan groeien. Net als plantjes heeft het zelfbewustzijn voeding nodig, dat kunnen boeken zijn, het contact met mensen bij wie dit zelfbewustzijn ook aanwezig is, zoals leraren of andere volwassenen, maar ook eigen, innerlijke ervaringen.

We kunnen zelf de vruchtbare omgeving scheppen om dit plantje van zelfbewustzijn een stevige boom te laten worden. Dit is een proces van vallen en opstaan en het onder ogen zien van eigen patronen, die de pijn vanuit onze jeugd verbergen. Voor mij gaat dit zelfbewustzijn dus verder dan wat wij gebruikelijk zelfbewustzijn noemen, dat gekoppeld is aan ons denken en het beeld dat we van onszelf hebben vanuit onze persoonlijkheid. Vaak is dat een rotsvast beeld dat we met hand en tand verdedigen tegenover de buitenwereld. Hier zit weinig ruimte in voor groei en verandering, in tegenstelling tot wat ik versta onder zelfbewustzijn, dat verbonden is met onze essentie.

Dit zelfbewustzijn vormt voor mij het recept voor mijn duurzame relatie, waarbij we elkaars individuele groei ondersteunen. En met deze individuele groei, groeit ook de liefde en compassie voor elkaar. Als we elkaar triggeren, zijn we in staat om vanuit dit zelfbewustzijn al snel te zien dat de ander wel de aanleiding kan zijn, maar niet de oorzaak van heftige emoties die dus vaak hun oorsprong hebben in de eigen jeugd en het gebrek aan liefde en ondersteuning toen. Door deze trigger komt dit omhoog en door hier vanuit dit zelfbewustzijn zelf verantwoordelijk voor te nemen kan deze pijn uit het verleden van binnenuit worden geheeld. Niet door de liefde van de ander. De ander is een liefdevolle getuige. Weet dat een gezonde relatie niet volmaakt is en niet vrij is van triggers, omdat die ander zo liefdevol is. Mijn ervaring is wel dat mijn compassie voor mijn vrouw is gegroeid en dat is wederzijds, maar deze liefde vult niet elkaars leegte. Op deze manier vormt deze liefde gebaseerd op de aanwezigheid van zelfbewustzijn een vruchtbare bodem voor de ontwikkeling van onze kinderen, maar ook voor het werk dat we doen als ZZP'ers in de gezondheidszorg vanuit onze gezamenlijke praktijk Mens&Groei.

Het maakt me duidelijk hoe belangrijk dit zelfbewustzijn is, in relaties, maar ik denk ook in onze samenleving. Dit zelfbewustzijn is volgens mij de sleutel om tot een gezonde, duurzame samenleving te komen, met respect voor mens en natuur. Deze samenleving zoals we die nu kennen lijkt dood te lopen vanuit een neoliberaal en wetenschappelijk materialistisch narratief. We zoeken oplossingen nog steeds buiten onszelf en besteden daar enorm veel geld aan, bijvoorbeeld in de door ons ontwikkelde technologie, AI. In plaats van de aandacht te richten naar binnen, waar dat zelfbewustzijn aanwezig is. Vanuit dit zelfbewustzijn ontwikkelen we een eigen individualiteit die niet geïsoleerd is, maar juist verbonden is met de ander, met zijn omgeving. Vanuit een eigen gezond verstand, vanuit een eigen moreel standpunt. Autonoom, niet opgelegd van buitenaf. Dit zelfbewustzijn is voor mij de voorwaarde om te komen tot een gezonde balans en wordt de neoliberale economie met ons heilige geloof in de vrije markt niet langer een doel, maar een middel. En dat geldt ook voor de technologie.

Ik schrijf dit artikel omdat ik me oprecht zorgen maak over deze tijd en de chaos en verwarring waar we in zitten en ik vanuit mijn opgedane ervaring als mens en maatschappelijk werker wil bijdragen aan het geheel. In dit artikel geef ik mijn denkrichting vorm, waarbij ik aangeef dat het zelfbewustzijn, zoals dat zijn wortels heeft in onze essentie, in ons geestelijk deel, de sleutel zou kunnen zijn in de overgang naar een gezonde en duurzame samenleving, zoals dat ook in relaties het geval is. Ik zeg daarbij niet dat hiervoor iedereen moet komen tot deze vorm van zelfbewustzijn, maar ik denk wel dat we in ieder geval leiders nodig hebben met zelfbewustzijn. Zodat zij ons kunnen helpen en ondersteunen in de transitie die gaande is.

Het mooie is dat ik steeds meer mensen ontmoet, zeker ook jonge mensen, die een vorm van zelfbewustzijn hebben, waardoor zij hun eigen gezond verstand gebruiken en moreel standpunt hanteren. Niet zonder meer meegaan in het huidige narratief, dat in mijn ogen op instorten staat. Zij zoeken hun eigen weg, los van het oude systeem en zijn voor mij een teken voor een hoopvolle toekomst met een gezonde en duurzame samenleving.