Wat Lodewijk bezielt

Een gebrek aan “bezieling waarmee we als mensen aan elkaar zijn verbonden.” Daaraan wijt PvdA-leider Lodewijk Asscher in zijn boek zijn afgang bij de recentste Tweede Kamerverkiezingen in 2017. De PvdA, die in 2012 nog 38 zetels had veroverd, viel terug naar negen zetels. Een ongekende nederlaag. Eentje die zelfs de meest pessimistische sociaaldemocraat onaangenaam wist te verrassen.

Tegenover die uitgesproken verliezer stond een aantal uitgesproken winnaars. Opmerkelijk waren bijvoorbeeld de doorgroei van 50Plus en de spectaculaire entree van FvD. De partij die in 2012 met twee zetels in de Kamer was gekomen, 50Plus, wist dat zetelaantal nu te verdubbelen. De partij die zeven maanden voor de verkiezingen van 2017 nog niet bestond, FvD, verraste met twee zetels.

Een lange lijst aan verklaringen is geopperd voor deze forse verliezen en winsten. In een onlangs geaccepteerd wetenschappelijk artikel gaan Mathilde van Ditmars (Universiteit van Luzern), Nicola Maggini (Universiteit van Florence) en ik in op de mate waarin campagnekeuzes van partijen electoraal gezien strategisch zijn geweest. Pakte de PvdA het dom aan? Speelde 50Plus het slim?

We maken daarbij gebruik van een theoretisch model, ontwikkeld en getoetst door Lorenzo de Sio (LUISS Rome) en Till Weber (City University of New York). Dat model, gepubliceerd in 2014 in een academisch toptijdschrift , gaat er vanuit dat elke partij strategische keuzes maakt over op welke beleidspunten ze de nadruk legt. Een reeks artikelen toetst dat model nu opnieuw, in Europese landen.

Voor ons artikel, over Nederland, analyseerden we twee soorten data: enerzijds beleidsvoorkeuren van een representatieve steekproef van kiezers voor aanvang van de campagne, en anderzijds ruim 2.500 campagnetweets van partijen. We kozen voor Twitter omdat dat medium tegenwoordig de cruciale rol van persberichten grotendeels heeft overgenomen. De tweets zijn allemaal met de hand gecodeerd.

Wat verwachtten we van de tweets van de partijen? Volgens het model van De Sio en Weber kunnen partijen niet zo makkelijk nieuwe standpunten innemen. Wat wel kan is met tweets de nadruk leggen op specifieke beleidsonderwerpen: thema’s aansnijden waar niet alleen de achterban zich in kan vinden, maar ook anderen. Zo mobiliseren ze hun supporters en vergroten ze tegelijkertijd hun vijver.

Zeven van de acht door ons onderzochte partijen betoonden zich inderdaad strategisch op die wijze. De twee meest uitgekookte waren 50Plus en FvD. Van de inhoudelijke 50Plus-tweets bijvoorbeeld ging liefst 82% over de pensioenleeftijd – voor die partij op papier het gunstigste onderwerp, gegeven de massale weerstand tegen verhoging van die leeftijd onder zowel 50Plus-kiezers als veel anderen.

De achtste partij, de PvdA, was de enige waarbij we geen lijn in de tweets konden ontwaren. Op geen van de drie hoogst genoteerde beleidsthema’s lag de focus. Sterker nog, van geen enkele focus was sprake: de PvdA twitterde over veel thema’s, die bovendien erg uiteenliepen. Het meest werd getweet over vaste contracten (17%) en economische groei (ook 17%) – maar dat is een typisch VVD-thema.

Aangezien concurrenten van de PvdA – vooral D66 en GroenLinks – electoraal logischere keuzes maakten is het niet verrassend dat de partij veel kiezers aan hen verloor. Het aandeel PvdA-kiezers van 2012 dat vijf jaar later D66 of GroenLinks koos was bijzonder hoog: zo’n 30%. Wellicht deels doordat D66 focuste op de EU en GroenLinks focuste op vluchtelingenbeleid, wat de PvdA naliet?

Hierbij interpreteren we misschien teveel. Immers, de campagne verklaart slechts een klein deel van verkiezingsuitslagen. Bovendien analyseerden we lang niet de hele campagne, maar alleen Twitter –bij de PvdA maar een klein campagneonderdeel. Ook ging het in ons artikel niet om het verklaren van kiezersstromen, maar van partijgedrag. En is het slechts een onderdeel van een groter project hierover.

Niettemin lijkt het erop dat partijen zich doorgaans richten op een kleine selectie beleidsonderwerpen. Onderwerpen waarmee ze – althans aanvankelijk, en op papier – electoraal kunnen scoren in eigen kring en daarbuiten. Het sluit aan bij een onderzoekstraditie die suggereert dat veel kiezers simpelweg oplossingen willen voor problemen die ze zien, zoals op gebied van immigratie , economie of milieu.

Of zou het toch gaan om Asschers “bezieling”?