Wat kan de cultuursector doen tegen revanchistische bezuinigingen van een PVV-kabinet?
Leer van de gedoogperiode VVD, CDA en PVV
Terug naar de periode 2010-2012 waarin het gedoogkabinet van VVD, CDA en PVV regeerde. Met bij aanvang een rijksbegroting van € 272 miljard. De begroting die blijkens de miljoenennota het land uit een financiële en economische crisis moet halen. Met een bezuiniging op cultuur van € 200 miljoen, zijnde 20% van het totale cultuurbudget. Er braken protesten uit. Het kabinet werd verweten de PVV van Wilders te volgen in haar revanchistische politiek jegens de beweerde linkse cultuurelite. Onderzoek heeft uitgewezen dat inderdaad een heel moeilijke periode voor de culturele instellingen aanbrak. Cultuurministers hebben daarna geprobeerd het verlies enigszins te compenseren, een mooie stap mede vanwege de klap die corona later nog zou uitdelen. Het grootste probleem was evenwel de reputatieschade: de cultuur als linkse hobby wegzetten waaraan de gewone Nederlanders geen deel zouden hebben. Veel is toen gedebatteerd over kunst als zodanig en hoe alles van waarde weerloos is (Lucebert).
Opnieuw staat de culturele sector voor een groot probleem. Verkiezingsoverwinnaar PVV heeft de VVD, NSC en BBB rond de tafel gekregen om te spreken over een rechts coalitieakkoord. Een eventueel PVV gedreven kabinet zal ook hier bezuinigingen op cultuur realiseren. Conform het PVV-programma: ‘stoppen met kunst- en cultuursubsidies’. Zo staat het er letterlijk. Het is een zeer bizarre situatie omdat de culturele instellingen uiterlijk 31 januari van dit jaar hun beleidsplannen voor de komende vier jaar moeten indienen. Volgen we de PVV van Wilders, dan is dit allemaal niet relevant meer. Weg ermee!
Wat kan de culturele sector leren van de eerste aanslag?
Er is toen veel accent gelegd op ‘inhoud’ en ‘protest’ zonder dat er alternatieven bestonden. In 2024 zal een andere aanpak nodig zijn. Een die onmiddellijk een positieve, maatschappelijke impact bewerkstelligt met een beoogde, maatschappelijke reputatieschade voor de bezuinigende partijen. Het sleutelwoord moet nu ‘strategie’ zijn en niet ‘inhoud’, en ‘coalitievorming’ en niet ‘protest’.
‘Strategie’ wil zeggen vanuit het hier en nu toekomstgericht opereren op basis van een centrale missie, ‘coalitievorming’ betekent medestanders zoeken die baat hebben bij verandering.
Voor het debat hierover geef ik een aanzet.
De missie moet zijn een democratisch cultuurbeleid bewerkstelligen dat niemand uitsluit. Zo’n beleid is intercultureel en is gericht op iedereen die mag stemmen. Niet de bijna 2,5 miljoen kiezers van Wilders wegzetten als dom en onbetekenend maar zien als potentieel publiek. Geen emotioneel gehak op de beoogde coalitie maar duidelijk maken dat een democratisch cultuurbeleid zuurstof is voor de samenleving. En zonder zuurstof volgt de dood. Een missie klinkt altijd wat abstract vandaar dat de strategie ook enkele concrete doelen moet nastreven. Bijvoorbeeld: als de bezuinigingen doorgaan met alle grote instellingen zelfstandig komen tot nieuwe fondsvorming. Instellingen vullen zelf dan voor een deel de fondskas. Mocht een instelling haar deuren moeten sluiten dan komt het fonds met een (tijdelijke) oplossing. Het fonds is ook gericht op individuele slachtoffers. Het laat het niet gebeuren, zoals in 2010-2012, dat de individuele kunstenaars als eerste het loodje leggen. Ook vermogende particulieren en fondsen vragen om een bijdrage te leveren. Naast het nieuwe fonds is het nodig de inrichting van de infrastructuur van onderop te herorganiseren. Per stad en regio eigen culturele basisraden installeren waarin ook kunstopleidingen, denktanks en onderzoekgroepen participeren. Deze stonden in 2010-2012 voornamelijk aan de zijlijn te roepen. Als derde punt vooral de gemeenten met een Wildersvrij cultuurklimaat actief volgen en waar mogelijk ondersteunen.
Gekoppeld aan ‘Strategie’ volgt de ‘Coalitievorming’. Waar liggen samenwerkingsmogelijkheden buiten de culturele sector? Ook hier weer vanuit de basis denken. Focussen op groepen die in de stad of dorp vrijwilligerswerk verrichten. Combineer de culturele expressies met dit vrijwilligerswerk. Organiseer kleinschalige festivals. Dit vrijwilligerswerk is onder meer te vinden in die sectoren die door Wilders worden gekleineerd: vluchtelingenwerk, klimaatacties, buitenlandgroepen en een opkomende vredesbeweging. Betrek ook PVV-stemmers erbij. Niemand laat de eigen omgeving van wijk en buurt koud. Dat is microniveau. Op meso, regionaal niveau, zijn ook groepen actief denk aan milieu en natuur, en aan het scheppen van duurzame regio’s. Tenslotte op macro, nationaal niveau. Organiseer open bijeenkomsten met ngo’s bijvoorbeeld over klimaat, mensenrechten en een democratisch en vreedzaam Europa, en geef aan welke meerwaarde de culturele sector concreet kan leveren. Schakel daarbij de leden van de Raden van Toezicht van culturele instellingen in om vanuit hun talloze vaak prominente netwerken een bijdrage te leveren.
Om misverstanden te voorkomen: ‘Strategie’ en ’coalitievorming’ sluiten ‘inhoud’ en ‘protest’ zeker niet uit maar het gaat erom niet dezelfde fout te maken als in 2010-2012 toen er fundamenteel niets veranderde ten opzichte van de revanchistische bezuinigingen. De culturele inhoud is heel krachtig en volgt als vanzelf uit de hier bepleite betrokkenheid.
Bij bezuinigingen zijn protesten een noodzakelijk gegeven om de aandacht van de media te trekken en om reputatieschade aan een PVV-kabinet toe te brengen. Ook je vooral laten horen via social media. Stel dat de VVD, NSC en BBB afstand nemen van het stopzetten van kunst- en cultuursubsidies dan is dat een eerste winst (en tevens een groot gezichtsverlies voor de PVV).
Het initiatief tot een landelijk protest zal kunnen komen van de landelijke lobbyclub Kunsten’92. Het schrijven van een brief aan de informateur, zoals is gedaan, is nuttig maar ook hier moet het slagwoord zijn: ‘Strategie!’ Strategie! Strategie!