Wat is vrouw

Er is beweging. Bekijk maar eens de aanpak aangaande een grote ergernis bij vrouwen: “ catcalling ”; het nafluiten, sissen – kortom, het op straat lastigvallen van vrouwen door mannen. Er is een heuse strafrechtelijke vervolging mogelijk. In 2018 was de primeur, onder de noemer ‘straatintimidatie’: mannen die de impuls van een ongepaste seksuele opmerking (of gebaar) te maken niet kunnen bedwingen worden gestraft. Het is eenvoudig over hun daden te oordelen. Interessanter is: waar komt deze behoefte bij mannen vandaan? Is het aangeleerd gedrag? Bezien zij de vrouw daadwerkelijk enkel als seksueel object? En welk aandeel heeft de maatschappij hierin?

Eindeloze blootstelling In mijn jaren als docent op een hogeschool liep ik elke ochtend langs het prikbord naar mijn klaslokaal. Op dit prikbord prijkten altijd posters waarop geadverteerd werd voor grote feesten in de regio. Zonder uitzondering waren er altijd halfnaakte vrouwen op de posters te bewonderen, vaak in gewillige, soms bedenkelijke poses. Een niet mis te verstane belofte. Een schril contrast tegenover de weergave van mannen die een enkele keer op dezelfde posters voorkwamen: zij waren strak in het pak gestoken en droegen een modieuze zonnebril. Ging ik naar de winkel om muziek te kopen, dan waren er altijd albums van artiesten die een aanlokkelijke dame – vaak schaars gekleed – op hun covers hadden prijken. Lopend door de stad passeerde ik zo nu en dan posters van bekende parfummerken op billboards. Zonder uitzondering hadden deze posters altijd een dame met bedwelmde uitdrukking op haar gelaat. Met kunstig bedoeld studiolicht leek het wel of het model in kwestie zwaar gedrogeerd was. Ik bezocht een jonger familielid, spelend op zijn spelcomputer. Het vechtspel toonde de vrouwelijke strijders in onbeschroomde outfits, waarbij de lichamelijke proporties de wenkbrauwen deed fronsen. Ik stelde wel eens voorzichtige vragen over die naakte vrouwen op albumcovers, zinnelijke uitbeeldingen van vrouwen in computerspelletjes en promiscue vrouwen op posters. Vaak was de respons een van bitterheid. Dat we volwassenen waren. Dat het ging om een kunstige uiting. Dat het slechts een afleiding was. Om voor mij vredelievende intenties, nam ik hiermee genoegen. In mijn hoofd broeide er echter iets: wat is vrouw?

In eerste instantie lijkt het er vooral op dat deze beeltenissen – representaties – een effect hebben op de vrouw. De vrouw wordt teruggebracht tot slechts ‘eye-candy’ voor de man, als ware dat haar enige existentiële taak. Echter heeft het ook een uitwerking op de man, zoals bijvoorbeeld schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie benadrukt. Mannen, ondanks hun wellicht broze ego’s, dienen vrouwen te beschouwen zoals ze worden afgebeeld op al die afbeeldingen. Er wordt een vreemde code in stand gehouden, waarin mannen vooral niet bedreigd of overschaduwd mogen worden door vrouwen. Het wordt in bepaalde gemeenschappen nog altijd als zwaktebod gezien als een vrouw achterin de dertig ongebonden is of wanneer mannen een voorkomend onderhoud met vrouwen kunnen hebben waarin hun driften nu eens niet welig tieren.

Hoe moeten we de vrouw in de maatschappij bezien? Ging het ‘mis’ na de Renaissance? Na ‘Olympia’, een schilderij van Manet? Waarin een courtisane de toeschouwer bespeelde met haar confronterende blik? De vrouwelijke naakten op schilderijen zijn talloos. De kunstwereld beschouwt ze als een toonbeeld van schoonheid. Muzes. Dramatis personae. Picasso beschouwde vrouwen als “machines voor lijden” en een vrouw was voor hem of “een godin of een deurmat”. Maar is er werkelijk een verschil tussen een poster met billenschuddende vrouwen en de plagerige blik van een naaktmodel op een achtenswaardig schilderij?

Een vriendin deed veldonderzoek naar pedagogie op scholen: hoe is educatie vormgegeven in het klaslokaal? Het blijkt dat bijvoorbeeld in Latijns-Amerika er een patriarchaal systeem bestaat in het uitoefenen van onderwijs. Er ligt onbewust een intentie ten grondslag in de vragen die aan mannelijke leerlingen gevraagd wordt. Het gaat dan vooral over het aanspreken op gedrag of traditionele visies betreft wat ‘mannelijk’ is en wat niet. Het is erg leidend voor het onderwijsproces en laat diepe sporen na in zowel de meisjes als de jongens. Het heeft een effect op hun perspectief op de wereld en hun levensovertuigingen. ‘Ja hoor: het is altijd maar het onderwijs dat in gebreke blijft,’ hoor ik u denken. Maar de mens bepaalt de cultuur. Zoals Adichie het aandroeg “de oude stilte is gebroken en laat ons achter met scherpe stukken”. Tijd om een nieuwe spiegel te kopen.