Wat is er toch met Naema Tahir gebeurd?

Lang voordat een stuk van mijn verhaal in het boek Exodus uit de vuurtoren verscheen, woonde ik lezingen bij van Naema Tahir. Ik las haar werken en luisterde aandachtig naar haar woorden, die toen enige pijn in mij stilden vanwege de herkenning. Ik was begin twintig en had rebelse, blonde lokken. Ik was dagelijks panisch voor eerwraak na een tiranniserende jeugd. Jaren later las ik Tahir’s wetenschappelijk werk genaamd Breaking Eurocentric Frames on Arranged Marriage; Uncovering the Dynamics of a Marital Institution. Dat riep de vraag op: wat is er in hemelsnaam met Naema Tahir gebeurd?

Naema Tahir stond symbool voor emancipatie. Ze werd gezien als een sterke vrouw die gearrangeerde huwelijken publiekelijk durfte te bekritiseren. Want gearrangeerde huwelijken vormen een gevaar. Ze behelzen uitgehuwelijkt worden, huwelijksdwang – oftewel gedwongen huwelijken – en achterlating in het buitenland. Ze vallen onder de meest bekende, schadelijke traditionele praktijken die we hebben in de wereld. Met andere woorden, een inbreuk op mensenrechten. Of dat nou hindoe is, of islamitisch, christelijk, joods, boeddhistisch en ga zo maar door. Gearrangeerde huwelijken bestaan sinds het begin van de mensheid en komen nog altijd op iedere continent van de wereld in groten getale voor.

Tahir was erg open over haar eigen ervaringen. Ik putte er kracht uit als jonge vrouw die aan achterlating in New York en huwelijksdwang was ontsnapt. Ik zag haar als een prachtvrouw en een zuster, die ‘het zo goed snapte allemaal’, er woorden aan gaf en het gevecht aanging. 

Swipe-cultuur beschikt geen graantje meer sierlijkheid en humaniteit dan de gearrangeerde huwelijken

In politieke discussies wil ik nu niet verzanden. Ik wil laten zien dat gearrangeerde huwelijken moeten verdwijnen, omdat ze geen doel meer dienen, waarover zo meer. Daarbij werd er aan de hand van Tahir’s werk inderdaad al veel politiek bedreven. Simpel uitgedrukt: x versus het Westen en wat moeten we ermee voor onze collectieve veiligheid? Mijn bril is altijd het humanisme geweest. Dat zal nooit veranderen. Politiek hoort in mijn optiek humaniteit alleen maar te ondersteunen en niet te misbruiken. Maar we kennen allemaal de realiteit.

Daarbij kunnen wij, als in ‘het Westen’, de hand in eigen boezem steken met onze swipe-cultuur op de datingapps. Die cultuur beschikt soms geen graantje meer sierlijkheid en humaniteit dan de gearrangeerde huwelijken. Nee, wij zijn lekker in balans op de schaal tussen de ultra-gemeenschap en het ultra-individualisme. In de wervelwind van die doorgeslagen next-next-next-cultuur worden zelfs de meest sierlijken onder ons een pad ingeblazen dat niet kloppend voor ons is. Met andere woorden dwang, zij het in milde vorm. 

Alsof de swipe-cultuur helemaal synoniem is voor ‘zelfbeschikking en humaan een echte liefde kiezen’. Tsja, de wervelwind van de uiterste vergankelijkheid en oppervlakkigheid, waarmee we mensen niet meer in hun volledige waarde kunnen zien en niet altijd integer zijn qua intenties, attitude en gedrag – bijvoorbeeld transparant zijn. Mij niet gezien. Zonde van de levensenergie.

Ik verzand graag in humane discussies. Want tussen de tijd van mijn blonde lokken en de komst van het boek Breaking Eurocentric Frames on Arranged Marriage; Uncovering the Dynamics of a Marital Institution, is er iets veranderd. 

Menselijke vergissing in de geschiedenis

Ik heb de dikke pil digitaal doorgenomen, met dank aan de uitgever en aan Naema Tahir zelf. De algemene conclusie luidt dat gearrangeerde huwelijken eigenlijk heel sociaal zijn en dat we dus ten onrechte zoveel kritiek op dit systeem leveren. Ik voeg er in mijn bewoordingen nog aan toe: dat gearrangeerde huwelijken horen bij zorg, cohesie en voortbestaan van de leefmatrix. Inzoomen op hoe het wetenschappelijk in elkaar is gezet, is hier verder niet van belang. Het gaat hier om het grotere, humane plaatje.

Ik had er letterlijk buikpijn van, vanwege de algemene conclusie van het boek. Misschien zegt dat iets over mij. Of misschien is zo’n conclusie, onderbouwd door de wetenschappelijke kaders die eraan zijn gegeven, wel een ernstige, menselijke vergissing in de geschiedenis. Ik denk het laatste. Ik uitte mijn bezorgdheid bij hoogleraar Janine Janssen. En ik wilde met Naema Tahir in gesprek. 

Tahir en ik spraken lang en persoonlijk met elkaar. Vervolgens probeerde ik haar anderhalf jaar lang zo ver te krijgen om een podcast op te nemen, nog zonder de details van mijn bezorgdheid te uiten. Uiteindelijk schreef ze me grappend: “Je hebt zoveel geduld moeten hebben. Je bent wat mij betreft één van de meest geduldige vrouwen in Nederland!” Maar om allerlei redenen – misschien een aantal waar ik niet bewust van ben – kwam het niet van de grond. Ik baalde als een stekker. Want dit onderwerp is cruciaal in deze tijd – wereldwijd. 

Velen zigzaggen in hun levensloop na hun ontworsteling tussen verschillende fases

Naema Tahir gaf me aan dat ze spijt heeft van haar persoonlijke uitingen destijds en dat ze te hard is geweest. Vandaag de dag wil ze geen persoonlijke ervaringen meer delen. In het kader van dit boek wilde ze alleen wetenschappelijk het gesprek voeren. 

Ik dacht: kom nou. Dit werk is niets anders dan persoonlijk, namelijk heling en de breuken lijmen in gezins- en groepsverband. Een blinde kan zien dat dit werk mogelijk een – traumatische – goedmaking en rectificatie is. Een bescherming zelfs van het eigen erfgoed. Een aanleiding waarmee familieleden trots op haar kunnen zijn. Daarbij, alsof ze haar huidige partner van buiten haar groep ooit zou hebben willen inleveren voor een gearrangeerd huwelijk? Lijkt me van niet. 

Dit is kenmerkend voor de levensloop van mensen die zich uit een gesloten omgeving hebben ontworsteld. Velen zigzaggen in hun levensloop na hun ontworsteling tussen verschillende fases. Velen proberen op latere leeftijd al die fases met elkaar te integreren. In dat proces schieten sommigen weer helemaal terug naar de vroege modus van vóór de ontworsteling. Oftewel de thuisbasis.

Stel dat dat in het geval van Tahir gebeurd is, dan heb ik er geen oordeel over. We zijn allemaal mensen en maken allemaal onze eigen keuzes. Bovendien is het allang duidelijk: I love the woman. Ik had dit dan ook willen bespreken en terugspiegelen in de podcast.

Maar zo’n conclusie trekken uit naam van de wetenschap gaat om iets dat ons allen aangaat. Het wordt een publieke zaak. Ik ben ervan overtuigd dat het humaniteit op korte en lange termijn juist in de weg staat. Dat heeft me letterlijk nachten wakker gehouden. Loslaten? Iets mee doen maar abstracter zonder in te gaan op haar werk? Is dat krachtig en relevant genoeg? 

Balans en timing zijn essentieel voor snelle en duurzame verandering

Terwijl ik lag te woelen, bleef ik maar in cirkels argumenten afwegen. Totdat ik toevallig Maryam Hassouni sprak, die me op het hart drukte dat ik mijn waarheid moest delen. Dat dit mijn taak juist is. Spiritueel bewust zoals we allebei zijn, voegde Hassouni eraan toe dat het in mijn lichaam zou gaan zitten, als ik het niet zou doen. De slapeloosheid was er al. Na ons lange gesprek herhaalde Hassouni in een berichtje: “En schrijf dat opiniestuk!” Ik wist dat ze gelijk had.

Mijn aarzeling zat hem vooral in het feit dat ik niet tegenover Naema Tahir wil komen te staan, omwille van sensatie, debatten en mediascores. Ik heb dit één keer eerder bijna gehad met Lale Gül. Daarbij is het soms verstandiger om je als buitenstaander van een groep even niet te mengen in het proces van emancipatie en verlichting. Onder andere omdat dat dat opleggen het proces juist onnodig kan afremmen. Balans en timing, oftewel weten wanneer wel en wanneer niet te handelen, zijn essentieel voor snelle en duurzame verandering. Verandering moet in grote mate ook van binnenuit een groep komen. 

In het geval van mijn eigen groep heb ik het geboorterecht en ken ik iedere nuance zodanig goed, dat er niemand is die het met zoveel sierlijkheid en acurate scherpte omwille van het bestwil van mijn groep kan doen. Of mensen dat leuk vinden of niet.

Begrippen zorgen voor verwarring zorgen en zijn niet effectief 

Dat we gearrangeerde huwelijken als zeer sociaal zouden moeten zien, is een menselijke vergissing in de geschiedenis, omdat er in het overgrote gedeelte van de gevallen lichamelijke en geestelijke vormen van dwang optreden. Niets complex aan qua analyse. We zouden kunnen zeggen dat het slechts een begrippenkwestie is, dus dat we een scheiding moeten maken tussen gearrangeerde huwelijken enerzijds en dwanghuwelijken anderzijds, zoals Tahir doet. De praktijk wijst echter uit dat begrippen voor verwarring zorgen en niet effectief zijn. 

Vooral, dat veelal jongeren denken dat ze uitgehuwelijkt willen worden en dat ze het allemaal als bravelingen goed willen doen vanuit hun thuisbasis, oftewel binnen de groep, maar niet beseffen wat uithuwelijken nou werkelijk inhoudt qua risico’s. Dat ze ook niet beseffen hoezeer ze het gemeenschapsproduct zijn van waar ze vandaan komen en niet in staat zijn om in die fase van hun leven echt ten volste te weten wie ze zijn. Hoe moeten ze nou argumenten afwegen en voor zichzelf nadenken over gearrangeerde huwelijken? We zouden kunnen zeggen dat ze ontoerekeningsvatbaar zijn, doordat ze vergelijking, kaders en ervaring missen. Ze zijn niet volgroeid, dus niet in staat om zulke keuzes te maken. 

Na enige tijd zien we velen van hen tegen de lamp lopen en met nog grotere problemen kampen, dan als ze nooit zouden zijn uitgehuwelijkt – tot femicide aan toe. Problemen waar we ons allemaal een voorstelling van kunnen maken en die haaks staan op mensenrechten. Problemen waar Tahir in een persoonlijk kader ook van bewust is. Problemen die verder gaan dan alle basale aspecten van zelfbeschikking. Ik herhaal: problemen die voorkomen hadden kunnen worden… Kortom, de mogelijke voordelen van gearrangeerde huwelijken wegen niet op tegen de nadelen.

Hoeksteen van oorlogen

Dit gaat een stap verder. Gearrangeerde huwelijken zijn namelijk altijd de hoeksteen van het fundamentalisme. Het vuurtje onder de brandhaarden. De hoeksteen van patriarchale machtstructuren. Van collectieve dwang in de vorm van terroristische cultivering, politieke en nationale strijd, maatschappelijk verlies aan talentontwikkeling bij vrouwen, toenemende uitkeringsafhankelijkheid en afnemende, financiële allocatie voor maatschappelijke zaken zoals vooruitgang, innovatie, duurzaamheid en zorg op maat. Nogmaals, de hoeksteen van (eeuwenlange) oorlogen. Zelfs de hoeksteen van het probleem op de Tempelberg in Jeruzalem.

Stel dat er volgroeide volwassenen zijn die oprecht vanuit een eigen fundament om een gearrangeerd huwelijk vragen, dan zouden we die gevallen omwille van het grotere doel van humaniteit waarborgen, niet meer onder gearrangeerde huwelijken moeten plaatsen. In essentie vermoed ik dat Naema Tahir en ik elkaar enigszins in dit idee kunnen vinden. Ware het niet dat Tahir een andere connotatie bij de term ‘gearrangeerde huwelijken’ probeert te cultiveren en ik zeg dat we die rectificatie niet moeten doorvoeren. 

Want we kunnen in deze tijd de connotatie bij die term niet meer teniet doen. Het probleem is zo groot, dat we nauwkeurig moeten zijn in onze bewoordingen in plaats van de boel onnodig verwarren. De inbreuk op mensenrechten is zo groot, dat we niet mogen bagataliseren en wegkijken onder de pretentie van een andere cultuur en mentaliteit. Ik kan het niet vaak genoeg herhalen: niet culturen handelen, maar mensen. Uiteindelijk blijven menselijke vergissingen in de geschiedenis geen statische haard waar een vuurtje brandt, maar slaan ze over op massale branden en vernietigende rampen. 

Wij vrouwen zijn te goed om ons ervoor te laten misbruiken. Als hoeksteen. Als pion van de destructie. We zijn immers niet het water, maar het schuim waarmee we in de aankomende eeuwen gaan blussen in plaats van overstromen. Daar hebben we alle schakels naar elkaar toe voor nodig. Zodat we met ons schuim een groot veld beslaan. Zodat het gaat lukken om onze humaniteit te beschermen. Zonder afslachting. Want de natuur zal onze existentie al genoeg uitdagen. En daar kunnen we een menselijke vergissing in de geschiedenis absoluut niet bij gebruiken.

cc-foto: UN Women